Bài 13: Từ đa nghĩa trang 65 SGK Tiếng Việt lớp 5 tập 1 Kết nối tri thức

Câu 1

Trả lời câu hỏi 1 trang 65 SGK Tiếng Việt 5 Kết nối tri thức

Đọc đoạn thơ và các nghĩa của từ mắt rồi trả lời câu hỏi.

a. Tìm nghĩa thích hợp cho từ mắt được in đậm.

b. Trong các nghĩa của từ mắt nêu trên, nghĩa nào là nghĩa gốc, nghĩa nào là nghĩa được phát triển từ nghĩa gốc (nghĩa chuyển)?

c. Các nghĩa trên của từ mắt có liên hệ với nhau như thế nào?

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ đoạn thơ và các nghĩa của từ mắt, suy nghĩ và trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

a.

(1) nghĩa 2

(2) nghĩa 2

(3) nghĩa 1

(4) nghĩa 1

b. Nghĩa 1 là nghĩa gốc.

Nghĩa 2 là nghĩa chuyển.

c. Các nghĩa trên của từ "mắt" có liên hệ với nhau qua đặc điểm, một từ với nguồn gốc chung là cơ quan để nhìn, cơ quan này có đặc điểm là bộ phận lồi ra trên cơ thể người hay động vật. Từ này sau đó được phát triển thành nghĩa mới, liên quan đến hình dạng hoặc đặc điểm của mắt, cũng là chỗ lồi ra và có hình giống con mắt ở một số vật.

Câu 2

Trả lời câu hỏi 2 trang 66 SGK Tiếng Việt 5 Kết nối tri thức

Xác định nghĩa của từ biển trong những câu thơ, câu ca dao dưới đây và cho biết nghĩa nào là nghĩa gốc, nghĩa nào là nghĩa chuyển.

a. Việt Nam đất nước ta ơi

Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn.

(Nguyễn Đình Thi)

b. Mặt trời xuống biển như hòn lửa

Sóng đã cài then, đêm sập cửa.

(Huy Cận)

c. Công cha như núi ngất trời

Nghĩa mẹ như nước ngời ngời biển Đông.

(Ca dao)

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ các câu thơ, câu ca dao để giải nghĩa từ biển và xác định nghĩa gốc, nghĩa chuyển.

Lời giải chi tiết:

a. Biển: khối lượng to lớn (ví như biển) trên một diện tích rộng.

=> Nghĩa chuyển

b. Biển: vùng nước mặn rộng lớn trên bề mặt Trái Đất.

=> Nghĩa gốc

c. Biển: phần của đại dương ở ven đại lục, ít nhiều bị ngăn ra bởi đất liền hoặc đảo.

=> Nghĩa chuyển

Ghi nhớ

- Từ đa nghĩa là từ có nhiều nghĩa, trong đó có một nghĩa gốc và một hoặc một số nghĩa chuyển.

- Các nghĩa của một từ đa nghĩa luôn có mối liên hệ với nhau.

Câu 3

Trả lời câu hỏi 3 trang 66 SGK Tiếng Việt 5 Kết nối tri thức

Từ lưng trong mỗi đoạn thơ dưới đây được dùng với nghĩa gốc hay nghĩa chuyển? Nêu các nghĩa của từ đó.

a. Trăng tròn như quả bóng

Lơ lửng treo lưng trời.

(Nguyễn Ngọc Hưng)

b. Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ

Em ngủ ngoan em đừng làm mẹ mỏi

Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi

Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.

(Nguyễn Khoa Điềm)

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ các câu để giải nghĩa từ lưng, từ đó xác định nghĩa gốc hay nghĩa chuyển.

Lời giải chi tiết:

a. Lưng: khoảng ở giữa, không ở trên cao, cũng không ở dưới thấp.

=> Nghĩa chuyển

b. Lưng (1): vị trí giữa của ngọn núi so sánh giữa đỉnh và chân núi.

=> Nghĩa chuyển

Lưng (2): phần phía sau của cơ thể người hoặc phần phía trên của cơ thể động vật có xương sống, đối với ngực và bụng.

=> Nghĩa gốc

Lưng (3): phần phía sau của cơ thể người hoặc phần phía trên của cơ thể động vật có xương sống, đối với ngực và bụng

=> Nghĩa gốc

Câu 4

Trả lời câu hỏi 4 trang 66 SGK Tiếng Việt 5 Kết nối tri thức

Chọn 1 trong 2 từ dưới đây và đặt câu để phân biệt các nghĩa của từ đó.

a. ấm

– Nghĩa 1: có nhiệt độ cao hơn mức trung bình một chút (thường mang lại cảm giác dễ chịu).

– Nghĩa 2: có tác dụng mang lại cảm giác êm dịu, dễ chịu.

b. lạnh

– Nghĩa 1: có nhiệt độ thấp hơn mức trung bình rất nhiều (thường gây cảm giác khó chịu).

– Nghĩa 2: tỏ ra không có chút tình cảm gì trong quan hệ người với người.

Phương pháp giải:

Em chọn từ và đặt câu phù hợp.

Lời giải chi tiết:

a.

- Thời tiết hôm nay ấm hơn rồi.

- Bờ vai mẹ thật ấm áp.

b.

- Thời tiết hôm nay lạnh ghê.

- Cô ấy thật lạnh lùng.