Soạn bài Phiếu học tập số 1 SGK Ngữ văn 9 tập 1 Kết nối tri thức

Chọn phương án đúng 1

Trả lời Câu hỏi 1 Đọc - Chọn phương án đúng trang 145 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Những dấu hiệu nào cho thấy đoạn trích mang đặc điểm của thể thơ song thất lục bát?

A. Ngôn ngữ được tác giả sử dụng trong đoạn trích

B. Số tiếng trong các câu thơ và cách hiệp vần giữa các câu thơ liền nhau

C. Các biện pháp tu từ được tác giả sử dụng trong đoạn trích

D. Những cung bậc cảm xúc được nhà thơ thể hiện trong đoạn trích

Phương pháp giải:

Những dấu hiệu nào cho thấy đoạn trích mang đặc điểm của thể thơ song thất lục bát?

Lời giải chi tiết:

Chọn đáp án B.

Chọn phương án đúng 2

Trả lời Câu hỏi 2 Đọc - Chọn phương án đúng trang 145 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Cách hiệp vần nào được sử dụng trong đoạn trích trên?

A. Tất cả các câu liền nhau hiện vần với nhau

B. Chỉ có một số câu liền nhau hiệp vần với nhau

C. Chỉ có các cặp lục bát hiệp vần với nhau

D. Chỉ có các cặp câu bảy tiếng hiệp vần với nhau

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để chọn phương án đúng.

Lời giải chi tiết:

Chọn đáp án A.

Chọn phương án đúng 3

Trả lời Câu hỏi 3 Đọc - Chọn phương án đúng trang 145 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Trạng thái cảm xúc gì của nhà thơ được thể hiện trong hai câu thơ: Làm sao bác vội về ngay,/ Chợt nghe tôi bỗng chân tay rụng rời?

A. Bình tĩnh, thản nhiên

B. Thảng thốt, hụt hẫng

C. Tuyệt vọng, sợ hãi

D. Cô đơn, thương mình

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để chọn phương án đúng.

Lời giải chi tiết:

Chọn đáp án B.

Chọn phương án đúng 4

Trả lời Câu hỏi 4 Đọc - Chọn phương án đúng trang 145 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Trong hai câu thơ: Ai chẳng biết chán đời là phải/ Vội vàng sao đã mải lên tiên, biện pháp tu từ nào được sử dụng?

A. So sánh

B. Nói quá

C. Nhân hóa

D. Nói giảm nói tránh

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để chọn phương án đúng.

Lời giải chi tiết:

Chọn đáp án D.

Chọn phương án đúng 5

Trả lời Câu hỏi 5 Đọc - Chọn phương án đúng trang 145 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Nhận định nào nêu đúng nội dung chính của đoạn trích?

A. Đoạn trích nói về những kỉ niệm thời trẻ của tác giả với bạn

B. Đoạn trích thể hiện sự bi quan của tác giả trước một sự việc đau thương

C. Đoạn trích là tiếng lòng bi thiết của tác giả khi nghe tin bạn quý vừa mất

D. Đoạn trích cho thấy nhận thức của tác giả về quy luật tất yếu của đời người

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để chọn phương án đúng.

Lời giải chi tiết:

Chọn đáp án C.

Trả lời câu hỏi 1

Trả lời Câu hỏi 1 Đọc - Trả lời Câu hỏi trang 145 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Tâm trạng của tác giả được thể hiện như thế nào trong đoạn trích?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để chỉ ra tâm trạng của tác giả.

Lời giải chi tiết:

- Tâm trạng của tác giả:

 "Bác Dương thôi đã thôi rồi,

Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta".

Một sự thảng thốt xót thương cất lên, tưởng như bất ngờ bị đánh rơi mất một cái gì vô cùng quý báu. Nhóm từ "thôi đã thôi rồi" thay cho khái niệm "đã mất", "đã chết", "đã qua đời", một lối nói bình dị, làm giảm bớt đi nỗi đau đớn ghê gớm đối với tuổi già. Theo cách tính tuổi của các cụ ngày trước thì Dương Khuê mất lúc 63 tuổi, khi đó Nguyễn Khuyến đã 68 tuổi rồi. Đúng là tiếng khóc bạn của những bậc cao niên. Hai chữ "nước mây" chỉ hai sự vật cách xa. Nước chảy, mây trôi, xa nhau vời vợi, nghìn trùng cách trở, có mấy khi gặp nhau. Song, lòng nước chảy, dù đi đâu về đâu vẫn ôm ấp bóng mây trôi. Hình ảnh "nước mây" được liên kết với các từ láy "man mác", "ngậm ngùi" diễn tả một trời thương xót, một không gian cách trở bao la, âm dương đôi đường, buồn đau, nặng trĩu.

Trả lời câu hỏi 2

Trả lời Câu hỏi 2 Đọc - Trả lời Câu hỏi trang 145 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Những biểu hiện nào cho thấy tình cảm sâu nặng giữa tác giả và người bạn của mình?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để chỉ ra những biểu hiện.

Lời giải chi tiết:

Những biểu hiện: Chữ "bác" trong thơ Nguyễn Khuyến mang tính biểu cảm sâu sắc. Nhà thơ luôn luôn gọi bạn bằng bác, thể hiện một tấm lòng kính trọng và thân mật. Chữ "kính" và chữ "lễ" in đậm trong phong cách ứng xử của Tam nguyên Yên Đổ: "Bác già tôi cũng già rồi...”

Trả lời câu hỏi 3

Trả lời Câu hỏi 3 Đọc - Trả lời Câu hỏi trang 145 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Chỉ ra các từ láy được sử dụng trong đoạn trích và phân tích hiệu quả nghệ thuật ở từng trường hợp.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để xác định các từ láy và tác dụng

Lời giải chi tiết:

- Các từ láy:

+ hững hờ; ngẩn ngơ: Thể hiện sự vô cảm với tất cả mọi thứ vì đã mất đi một người bạn tri kỉ.

+ vội vàng: Thể hiện hành động ra đi bất ngờ của người bạn để lại sự thiếu vắng lẻ loi trong lòng tác giả.

+ chứa chan: Thể hiện cảm xúc đau buồn, xót thương đến tột cùng, không thể kìm được nước mắt.

Trả lời câu hỏi 4

Trả lời Câu hỏi 4 Đọc - Trả lời Câu hỏi trang 145 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Em cần làm gì để biết ý nghĩa của các điển tích được tác giả sử dụng trong đoạn trích? Phân tích tác dụng của các điển tích đó.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để xác định cách để biết ý nghĩa của các điển tích và phân tích tác dụng

Lời giải chi tiết:

- Để hiểu được các điển tích em cần đọc chú thích.

- Tác dụng: Làm nổi bật lên cảm xúc của tác giả và tình cảm dành cho người bạn đã ra đi.

Trả lời câu hỏi 5

Trả lời Câu hỏi 5 Đọc - Trả lời Câu hỏi trang 146 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Ở những câu thơ sau, biện pháp tu từ điệp ngữ có tác dụng như thế nào trong việc diễn tả các cung bậc cảm xúc của nhà thơ?

Rượu ngon không có bạn hiền

Không mua không phải không tiền không mua

Câu thơ nghĩ đắn đo không viết

Viết đưa ai, ai biết mà đưa:

Giường kia treo cũng hững hờ

Đàn kia gẩy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ câu thơ để xác định tác dụng của biện pháp điệp ngữ.

Lời giải chi tiết:

- Tác dụng:

+  Người đã không còn thì không có cảm hứng làm bất cứ điều gì dù đó có là thú vui nhất trong cuộc đời thì đều trở nên vô nghĩa. 

+ Nguyễn Khuyến rất đau đớn, mất mát khi người bạn thân tri kỉ ra đi.

Viết

Trả lời Câu hỏi Viết trang 146 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Viết bài văn phân tích trích đoạn bài thơ Khóc Dương Khuê ở phần Đọc.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ bài thơ và viết bài văn phân tích.

Lời giải chi tiết:

Trong cuộc sống mỗi người, tình bạn là thứ không thể thiếu và đáng được trân quý. Không chỉ nhân đôi niềm vui, sẻ chia nỗi buồn, loại tình cảm ấy còn giống như một liều thuốc chữa lành tâm hồn, giúp con người trở nên hạnh phúc và mạnh mẽ hơn. Robert Southey từng nói, “không có sự cách biệt về không gian hay thời gian nào có thể làm yếu đi tình bạn của những người thực tâm bị thuyết phục bởi giá trị của nhau”. Thông điệp xúc động ấy cũng là ý nghĩa lớn mà Nguyễn Khuyến gửi gắm trong bài thơ Khóc Dương Khuê.

Khóc Dương Khuê được Nguyễn Khuyến viết vào năm 1902 khi Dương Khuê, người bạn tri kỷ qua đời vì bệnh tật. Từng câu chữ trong bài thơ là lời tâm sự, nỗi niềm mà nhà văn gửi gắm trước vong linh bạn.

tâm trạng Nguyễn Khuyến lúc này như lặng đi, trùng xuống giữa những cảm xúc lẫn lộn và mơ hồ:

Kể tuổi tôi còn hơn tuổi bác,

Tôi lại đau trước bác mấy ngày;

Làm sao bác vội về ngay,

Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời.

Đối mặt trước tin dữ, Nguyễn Khuyến vẫn không thể chấp nhận hiện thực phũ phàng ấy. Vốn cho rằng Dương Khuê ít tuổi hơn ông, còn không mang nhiều bệnh tật như mình, vậy mà số phận lại trớ trêu với người bạn ông thương.

Hình ảnh “chân tay rụng rời” diễn tả sự bàng hoàng, thảng thốt cho một nỗi đau ai oán, không thể cất lên thành lời. Đó cũng chính là nỗi băn khoăn mà nhà thơ luôn trằn trọc suy nghĩ, một kết thúc quá đỗi vô tình dành cho ông.

Chỉ với bốn câu thơ ngắn, giọng thơ tự tình đầy nghẹn ngào, trong từng câu chữ thấm đẫm những giọt lệ nóng. Tiếng gọi “tôi”, “bác” xuất hiện dày đặc tựa như hai linh hồn đang hòa quyện, thấu hiểu, nương tựa nhau khiến niềm đau ấy nhân lên gấp bội.

Đối mặt với sự thật, Nguyễn Khuyến đành chấp nhận nỗi đau mất bạn nhưng vẫn luôn cho rằng điều đó thật sự phi lý. Lời thơ cất lên vừa chua xót, vừa trách than số trời đã định:

Ai chẳng biết chán đời là phải,

Sao vội vàng đã mải lên tiên;

Rượu ngon không có bạn hiền,

Không mua không phải không tiền không mua.

Dẫu biết quy luật của cuộc sống con người, không ai có thể thoát khỏi vòng xoáy sinh lão bệnh tử nhưng cái chết đột ngột của Dương Khuê khiến nhà thơ cảm thấy thật vô lý.

Sự ra đi ấy đã lấy đi của ông một người bạn hiền thấu hiểu cũng như niềm vui trong suốt năm tháng tuổi già. Vậy nên trước những thú vui tao nhã khi xưa, Nguyễn Khuyến chẳng còn hứng thú, chỉ thấy vô vị và nhạt nhòa.

Sau chữ “chẳng” xuất hiện năm lần là chữ “không” diễn tả sự trống vắng, cô đơn, sự buồn bã của nhà thơ. Người ra đi và kẻ ở lại cùng chung nỗi niềm tâm sự, Nguyễn Khuyến đã bộc lộ thái độ chán nản của mình trước thời cuộc trong bài thơ Tiến sĩ giấy:

Ghế chéo lọng xanh ngồi bảnh chọe,

Nghĩ rằng đồ thật hoá đồ chơi!

Không còn người bầu bạn, trò chuyện nên cuộc đời nhà thơ như mất hết ý nghĩa. Ông không muốn uống rượu, cũng chẳng thiết ngâm thơ, bởi:

Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,

Viết đưa ai, ai biết mà đưa”

Giường kia treo cũng hững hờ,

Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn.

Sử dụng điển tích, điển cố “giường”, “đàn” qua đó khéo léo nói về tình bạn của mình giống với tình bạn của Trần Phồn – Từ Trĩ, Tử Kỳ – Bá Nha trong sử sách xưa. Trần Phồn đời Hậu Hán sau khi bạn ra về thì treo giường lên, không để ai ngồi vào, chỉ dành riêng để tiếp bạn. Còn Bá Nha sau khi Tử Kỳ chết liền bỏ chơi đàn vì thấy không ai hiểu được tâm ý.

Qua đó diễn tả nỗi buồn day dứt khôn nguôi, thể hiện tình nghĩa sâu nặng, thắm thiết của nhà thơ với người tri kỷ đã khuất. Chấm dứt dòng hồi tưởng ấy, Nguyễn Khuyến trở lại hiện thực, đưa tiễn bạn bằng tấm lòng chân thành, tình bằng hữu tri kỷ:

Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở,

Tôi tuy thương, lấy nhớ làm thương;

Tuổi già hạt lệ như sương,

Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan!

Nguyễn Khuyến đã khóc thương cho bạn của mình với “hạt lệ như sương”. Điều đó cũng cho thấy họ đã trải qua nhiều gian truân trong cuộc đời, học được cách đối diện và chấp nhận sự thật. Sử dụng nghệ thuật ẩn dụ “hạt lệ” với phép so sánh “như sương” khiến giọt nước mắt vốn đỗi bình thường lại được nâng lên thành hình tượng nghệ thuật. Không chỉ thể hiện tâm trạng mà trong sâu thẳm, tình bạn còn hiện lên với nét trong sáng và thuỷ chung sâu nặng, tạo được vẻ đẹp lấp lánh cho bài thơ.

Chính những nét nghệ thuật tưởng chừng đơn sơ, mộc mạc nhưng đã mang lại một giá trị diễn đạt vô cùng sâu sắc. Bài thơ đã diễn tả một cách tinh tế, khắc họa tình bạn cao đẹp, đáng ngưỡng mộ của Nguyễn Khuyến và Dương Khuê.

Nói và nghe

Trả lời Câu hỏi Nói và nghe trang 146 SGK Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

Thảo luận về vai trò của tình bạn trong cuộc sống.

Phương pháp giải:

Dựa vào hiểu biết cá nhân để thảo luận về vai trò của tình bạn.

Lời giải chi tiết:

Cuộc sống là những muôn vàn khó khăn trắc trở, đâu ai biết được ngày mai sẽ ra sao nó có thể là một ngày đầy nắng cũng có thể là một ngày xám xịt đầy mây đen, ta sẽ ra sao và những người ta gặp được ngày mai có vai trò như thế nào trong cuộc sống của mình. Và tình bạn cũng là một mảnh ghép không thể thiếu trong cuộc sống của chúng ta. Trong tình bạn không cần phân biệt giàu sang thấp hèn, không giới hạn về học thức, dù bạn già hay trẻ lớn hay bé, dù bạn sinh ra ở đâu bạn là người như thế nào và bạn là ai thì “tình bạn” là thứ không thể thiếu trong cuốn từ điển cuộc đời của mỗi con người.

Trong suốt cuộc đời của chúng ta ngoài tình cảm gia đình thiêng liêng thì còn có những tình bạn vô cùng chân thành, dù không phải là máu mủ ruột thịt nhưng tình cảm dành cho nhau như những người anh chị em trong gia đình. Những người bằng hữu tốt xuất hiện trong cuộc đời bạn giống như những cây bút màu tô vẽ thêm bức tranh cuộc sống và một tình bạn đẹp là phải trải qua nhiều khổ luyện mới có thể nhận ra giá trị thực sự của nó. Còn gì tuyệt vời hơn khi cuộc sống có những người bạn để chia sẻ giúp đỡ nhau khi cần thiết và đôi khi tình bạn còn lãng mạn hơn tình yêu.

Có bao giờ bạn tự hỏi “tình bạn là gì?” và cũng thật khó để định nghĩa về nó. Tình bạn không phải là điều gì cao sang, mà nó nhẹ nhàng đến với chúng ta bằng những cái ôm, những câu chuyện buồn vui trong cuộc sống hay những cái tung hứng với nhau khi bạn ta khoe khoang về một thứ gì đó. Tình bạn là sự chấp nhận những cái khác biệt của nhau, là những lúc cùng nhau làm những điều điên rồ, cùng nhau ngồi khóc thâu đêm chỉ vì thất tình. Tình bạn không phải là trò chơi, cũng không phải là tiền bạc mà đó là sự quan tâm chia sẻ, sự cảm thông và giúp đỡ lẫn nhau khi gặp khó khăn, đôi khi một vài lúc vu vơ giận hờn nhưng rồi cũng sẽ làm lành lại. Một tình bạn thực sự là khi ta có thể vô tư đùa giỡn, hay từ những câu chuyện ngồi lê đôi mách, cho đến những tâm sự thầm kín nhất cùng nhau, cùng nhau chia sẻ bí mật. Tình bạn như một món quà mà thượng đế ban tặng cho con người, nhưng việc sử dụng nó như thế nào là do chính chúng ta quyết định.

Để có được một tình bạn đẹp thì chúng ta phải làm gì? Có nhiều người luôn tự hỏi tại sao mình khó kết bạn và khó để có được tình bạn lâu dài trong khi đối với người khác vấn đề ấy lại vô cùng đơn giản. Vậy những yếu tố để tạo nên một tình bạn đẹp là gì? Không có một công thức nào có thể tạo nên nó. Để hai người trở thành bạn của nhau rất cần có sự thấu hiểu, bởi mỗi con người là mỗi cá thể khác nhau với những tính cách và cá tính khác nhau, sẽ khó khăn để trở thành bạn thân khi một trong hai người không biết thấu hiểu và cảm thông cho nhau.

Bên cạnh đó, đã là con người thì luôn có những tính xấu và tính tốt đi cùng nhau, vậy những người bạn tốt là luôn giúp chúng ta ngày một tiến bộ là những góp ý cho chúng ta sửa chữa những sai lầm chứ không phải là dung túng cho những hành động ngang ngược hay là những thói quen xấu. Chỉ cần cùng nhau làm những điều đơn giản như giảm cân hay tập thể dục hay cùng nhau học thêm một môn học thôi, có như vậy thì tình bạn mới bền chặt và lâu dài.

Đã là bạn bè thì không chấp nhận những toan tính nhỏ nhen, những hành động lợi dụng bạn để trục lợi cho bản thân, hay sự đố kỵ ghen ghét hơn thua, những toan tính thiệt hơn đó là một điều không tốt làm cho tình bạn mau chóng tan rã. Tình bạn cần phải được xây dựng trên cơ sở tình cảm trong sáng, vững chắc, không vụ lợi, không ích kỷ.

Và một thứ tưởng như đơn giản nhưng vai trò của nó cũng vô cùng quan trọng đó là đừng để cái tôi của bạn quá cáo, nó sẽ là thứ bóp chết tình bạn của chúng ta đấy, hãy bình tĩnh ngồi lại và lắng nghe, hãy nhường nhịn nhau một chút, để tình bạn không bị rạn nứt nhé.

Nếu có thời gian hãy cùng nhau đi du lịch, nó sẽ chẳng làm cho bạn hối tiếc đâu, bởi khi về già những thứ chúng ta còn lại đó chính là những kỷ niệm.

Tình bạn là một điều không thể thiếu trong cuộc đời của chúng ta. Không thể chối cãi được một điều bạn là người giúp ta có thể gặp gỡ được nhiều người, học hỏi và trau dồi những điều mới mẻ. Tình bạn có vai trò là đòn bẩy, là động lực kích thích sáng tạo, xây dựng cuộc sống của chúng ta ngày một trọn vẹn và hạnh phúc hơn. Một tình bạn đẹp là nền tảng cho các mối quan hệ khác. Có thể nói rằng tình bạn là yếu tố đại diện cho tình yêu thương, nó dạy ta cách yêu thương hoà đồng và tự tin. Nếu chúng ta thành công trong tình bạn cũng có nghĩa là chúng ta đã đạt được bước đầu thành công trong cuộc sống.

Cặp đôi học trò Minh Hiếu và Tất Minh (trường THPT Triệu Sơn tỉnh Thanh Hoá) suốt 10 năm cõng bạn đi học không kể nắng mưa, ôi cái tình bạn làm cho người ta thấy cảm động biết bao. Minh Hiếu không chê bạn mình khuyết tật mà thay vào đó là cậu giúp đỡ Tất Minh ngày ngày đến trường, hai cậu học trò cứ gắn bó nhẹ nhàng như thế. Và rồi sau 12 năm đèn sách Minh Hiếu và Tất Minh đã gặt được thành quả như mong đợi. Đó là một minh chứng cho tình bạn đẹp vẫn còn tồn tại trong cuộc sống và cũng là tấm gương sáng cho biết bao nhiêu bạn học sinh.

Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể may mắn tìm được những người bạn tốt như Minh Hiếu và Tất Minh. Bên cạnh những tình bạn đẹp đáng để ta học hỏi và trân trọng thì xã hội cũng tồn tại những tình bạn không tốt, luôn tìm cách để hãm hại, ghen ghét và tìm cách đâm chọt sau lưng nhau, đôi khi chỉ vì một chút lợi ích mà đem bạn ra để lợi dụng, phản bội hay trục lợi cho bản thân. Hay có những người chỉ biết xúi giục bạn làm những điều sai trái. Khi họ khó khăn chúng ta sẵn sàng giúp đỡ, nhưng họ chỉ khoanh tay đứng nhìn khi chúng ta rơi vào bế tắc. Chính vì vậy, để có một tình bạn đẹp ta cần phải biết lựa chọn bạn để chơi.