Lý thuyết Liên Xô và Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991 - Lịch sử 9 Kết nối tri thức

BÀI 10: LIÊN XÔ VÀ ĐÔNG ÂU TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1991

1. Liên Xô từ năm 1945 đến năm 1991

a) Chính trị

- Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Liên Xô tiến hành bầu cử Xô viết các cấp, thực hiện dân chủ hoá hệ thống chính trị.

- Liên Xô chủ trương duy trì hoà bình và an ninh thế giới, giúp đỡ to lớn về vật chất và tinh thần cho các nước xã hội chủ nghĩa và phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc trên thế giới.

- Từ đầu những năm 1980, Liên Xô lâm vào khủng hoảng chính trị. Tháng 3/1985, M. Goóc-ba-chốp lên làm Tổng Bí thư và tiến hành cải tổ. Trong chính trị, cải tổ theo hướng "dân chủ hoá," "công khai hoá" đã dẫn đến việc thiết lập chế độ đa nguyên, đa đảng và hệ thống tổng thống.

- Tháng 3-1990, Đại hội dại biểu nhân dân Liên Xô lần thứ ba bầu M. Goóc-ba-chốp làm Tổng thống.

- Ngày 19-8-1991, một số lãnh đạo Đảng và Nhà nước Liên Xô dã tiến hành cuộc đảo chính lật đổ M. Goóc-ba-chốp, nhưng không thành công.

=> Hệ quả là:

+ Đảng Cộng sản bị đình chỉ, chính quyền tê liệt, các nước cộng hòa tuyên bố độc lập.

+ Ngày 25/12/1991, Goóc-ba-chốp từ chức, Liên Xô tan rã.

b) Kinh tế

- 1946 - 1950, Liên Xô thực hiện khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh.

- 1950 - giữa những năm 70 của thế kỉ XX, Liên Xô tiến hành xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội và đạt nhiều thành tựu, như: cường quốc công nghiệp thứ hai thế giới (sau Mỹ), phóng thành công vệ tinh nhân tạo, phóng tàu vũ trụ,… mở đầu kỉ nguyên chinh phục vũ trụ của loài người.

- Từ giữa những năm 70 của thế kỉ XX, nền kinh tế Liên Xô có dấu hiệu trì trệ.

- Năm 1985 Công cuộc cải tổ kinh tế được thực hiện nhưng thiếu đồng bộ và hiệu quả, dẫn đến khủng hoảng kinh tế trầm trọng trong những năm 1989-1991.

c) Xã hội và văn hoá

* Xã hội:

- Cơ cấu xã hội Liên Xô có những biến đổi tích cực, thành phần công nhân và tri thức gia tăng. Năm 1971, công nhân chiếm hơn 55% lực lượng lao động trong cả nước và có trên 30 triệu người làm việc trí óc.

- Từ cuối những năm 70, do khó khăn kinh tế ngày càng gia tăng làm cho đời sống của nhân dân Liên Xô suy giảm, niềm tin vào chủ nghĩa xã hội lung lay dẫn đến bất bình gia tăng.

- Từ năm 1989, nhiều cuộc biểu tình, bãi công đã nổ ra.

* Văn hoá:

- Sau năm 1945, văn hoá của Liên Xô phát triển, thực hiện chế độ giáo dục miễn phí - thể hiện tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội.

- Liên Xô cũng thúc đẩy giao lưu văn hoá giữa các dân tộc trong nước và với các quốc gia trên thế giới.

2. Các nước Đông Âu từ năm 1945 đến năm 1991

a) Chính trị

- 1944-1946: Thành lập các nhà nước dân chủ nhân dân với sự giúp đỡ của Liên Xô, tiến hành xây dựng CNXH.

- Đến đầu những năm 80, tình hình chính trị ở các nước Đông Âu diễn biến hết sức phức tạp.

- Năm 1989, ban lãnh đạo các Đông Âu phải thực hiện nguyên chính trị và tổ chức tuyển cử tự do. Kết quả là các lực lượng chống CNXH thắng cử, chế độ XHCN sụp đổ ở các nước Đông Âu.

b) Kinh tế

- Sau khi thành lập nhà nước dân chủ nhân dân, các nước Đông Âu đã thực hiện cải cách ruộng đất, quốc hữu hóa, công nghiệp hóa. Hợp tác trong khuôn khổ SEV.

- Đầu những năm 70 của thế kỉ XX từ những nước nông nghiệp đến các nước Đông Âu đã trở thành những nước công nghiệp hoặc công-nông nghiệp.

- Từ giữa những năm 70, nền kinh tế các nước Đông Âu bắt đầu có sự suy giảm, tiến hành cải cách nhưng thất bại.

- Từ năm 1988, tất cả các nước Đông Âu đều lâm vào cuộc khủng hoảng kinh tế, thu nhập quốc dân giảm sút nghiêm trọng, nợ nước ngoài tăng lên.

- Đến năm 1991, Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV) bị giải thể.

c) Xã hội và văn hoá

* Xã hội:

- Sau khi Nhà nước dân chủ nhân dân ra đời, ở các nước Đông Âu xóa bỏ giai cấp bóc lột, đời sống nhân dân được cải thiện.

- Từ cuối những năm 70, khủng hoảng kinh tế làm giảm sút niềm tin, bãi công, biểu tình nổ ra.

* Văn hoá:

- Văn hoá của các nước Đông Âu có bước phát triển vượt bậc. Nạn mù chữ được xoá bỏ với chính sách giáo dục bắt buộc và miễn phí.

- Từ nửa sau những năm 80 đến năm 1991, ở các nước Đông Âu xuất hiện nhiều ấn phẩm văn hoá có nội dung chống chủ nghĩa xã hội, tuyên truyền chế độ đa nguyên.

Sơ đồ từ duy bài học: