Lý thuyết Cách mạng tháng Tám năm 1945 - Lịch sử 9 Kết nối tri thức

BÀI 8: CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945

1. Tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của Pháp - Nhật Bản

- Tháng 9/1940, Nhật Bản tiến đánh Đông Dương. Pháp đầu hàng và câu kết với Nhật, cùng áp bức, bóc lột nhân dân Việt Nam.

- Về chính trị: Cả Pháp và Nhật thực hiện các chính sách phát xít, đàn áp phong trào cách mạng.

- Về kinh tế:

+ Thực dân Pháp thực hiện chính sách “Kinh tế chỉ huy”, tăng cường các loại thuế,..;

+ Quân Nhật bắt nhân dân ta nhổ lúa trồng đay, thu mua lương thực theo lối cưỡng bức với giá rẻ mạt...

=> Dẫn đến nạn đói khủng khiếp 1944-1945.

- Mâu thuẫn dân tộc gay gắt, dẫn đến các cuộc nổi dậy: Khởi nghĩa Bắc Sơn (9/1940), Nam Kỳ (11/1940), Binh biến Đô Lương (1/1941).

2. Công cuộc chuẩn bị tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc

a) Sự chuyển hướng chiến lược của Đảng Cộng sản Đông Dương

- Hội nghị Trung ương tháng 11/1939 xác định nhiệm vụ trung tâm là giải phóng dân tộc.

- Hội nghị Trung ương lần thứ 8 (5/1941) tại Pác Bó do Nguyễn Ái Quốc chủ trì:

+ Giải quyết vấn đề dân tộc trong phạm vi từng nước Đông Dương;

+ Chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang để giành chính quyền là nhiệm vụ trung tâm;

+ Xác định hình thái cuộc khởi nghĩa là đi từ khởi nghĩa từng phần tiến lên tổng khởi nghĩa;

+ Dự báo về thời cơ của cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền,…

b) Chuẩn bị về lực lượng

- Ngày 19/5/1941, Mặt trận Việt Minh được thành lập để tập hợp lực lượng toàn dân.

- Ngày 22/12/1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (tiền thân của Quân đội Nhân dân Việt Nam) được thành lập và giành thắng lợi đầu tiên.

c) Cao trào kháng Nhật cứu nước và những hoạt động chuẩn bị cuối cùng cho Tổng khởi nghĩa (từ tháng 3 đến giữa tháng 8-1945)

- Bối cảnh:

+ Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn kết thúc. Ở Đông Dương, thực dân Pháp ráo riết hoạt động, chờ cơ hội phản công quân Nhật, mâu thuẫn Nhật-Pháp trở nên “cơ hội phản gay gắt.

 + Sau Nhật đảo chính Pháp (9/3/1945), Đảng phát động Cao trào "Kháng Nhật cứu nước".

- Diễn biến: Phong trào mạnh mẽ trên cả nước, giải phóng nhiều vùng, phá kho thóc giải quyết nạn đói.

- Ý nghĩa: là cuộc tập dượt lần thứ ba của Đảng và quần chúng cho Cách mạng tháng Tám

- Những hoạt động chuẩn bị cuối cùng cho Tổng khởi nghĩa:

+ Thống nhất lực lượng vũ trang thành Việt Nam Giải phóng quân (4/1945).

+ Thành lập Khu giải phóng Việt Bắc, Tân Trào trở thành Thủ đô của cách mạng.

3. Diễn biến chính của Cách mạng tháng Tám năm 1945 và sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

a) Diễn biến chính của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945

- Bối cảnh: Nhật đầu hàng Đồng minh (15/8/1945), tạo thời cơ "ngàn năm có một".

- Chủ trương của Đảng:

+ Thành lập Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc, ban bố Quân lệnh số 1 (13/8).

+ Hội nghị Toàn quốc của Đảng (14-15/8) và Đại hội Quốc dân (16-17/8) tại Tân Trào thông qua chủ trương Tổng khởi nghĩa, cử ra Chính phủ lâm thời do Hồ Chí Minh đứng đầu.

- Diễn biến chính:

+ Từ 14/8: Khởi nghĩa nổ ra ở nhiều địa phương.

+ 18/8: Nhiều tỉnh giành chính quyền sớm nhất là Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam.

+ 19/8: Khởi nghĩa thắng lợi ở Hà Nội.

+ 23/8: Giành chính quyền ở Huế.

+ 25/8: Giành chính quyền ở Sài Gòn.

+ 28/8: Khởi nghĩa thắng lợi hoàn toàn trên cả nước.

+ 30/8: Vua Bảo Đại thoái vị, chế độ phong kiến sụp đổ.

b) Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời

- Ngày 25-8-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng với Trung ương Đảng và Uỷ ban Dân tộc giải phóng Việt Nam từ Tân Trào về đến Hà Nội. Hồ Chí Minh soạn thảo bản Tuyên ngôn Độc lập, chuẩn bị mọi công việc để Chính phủ lâm thời ra mắt quốc dân.

- Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

4. Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945

a) Nguyên nhân thắng lợi:

- Khách quan: Chiến thắng của Hồng quân Liên Xô và quân Đồng minh trong cuộc chiến tranh chống phát xit, nhất là chiến thắng quân phiệt Nhật Bản đã cổ vũ tinh thần, củng cố niềm tin và tạo thời cơ để nhân dân ta đứng lên tổng khởi nghĩa.

- Nguyên nhân chủ quan:

+ Truyền thống yêu nước, đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân Việt Nam.

+ Sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng, đứng đầu là chủ tịch Hồ Chí Minh.

+ Quá trình chuẩn bị chu đáo cho Cách mạng tháng Tám trong suốt 15 năm

+ Sự đồng lòng của toàn dân; chỉ đạo linh hoạt của các cấp bộ Đảng, Việt Minh để chớp thời cơ giành chính quyền.

b) Ý nghĩa lịch sử

- Đối với dân tộc Việt Nam

+ Phá tan xiềng xích nô lệ của Pháp - Nhật, lật nhào ngai vàng phong kiến, lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

+ Mở  ra kỷ nguyên mới của dân tộc - kỉ nguyên độc lập, tự  do; giải phóng dân tộc gắn liền với giải phóng xã hội.

+ Đảng Cộng sản Đông Dương trở thành một Đảng cầm quyền, chuẩn bị điều kiện cho những thắng lợi  tiếp theo.

- Đối với thế giới:  

+ Góp phần vào chiến thắng chủ nghĩa phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai.

+ Cổ vũ mạnh mẽ tinh thần đấu tranh của các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc trên thế giới, đặc biệt là nhân dân hai nước Cam-pu-chia và Lào.

(*) Sơ đồ tư duy bài học: