Bài 1: Em biết ơn những người có công với quê hương, đất nước SGK Đạo đức 5 Cánh diều

Khởi động

Trả lời Câu hỏi trang 5 Khởi động SGK Đạo đức 5

Nghe hoặc hát bài hát Nhớ ơn Bác của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu và trả lời Trả lời Câu hỏi hỏi: Cảm xúc của em như thế nào khi nghe hoặc hát bài hát trên?

Phương pháp giải:

Nghe bài hát và đưa ra cảm xúc của em.

Lời giải chi tiết:

Khi nghe bài hát trên, em thấy rất biết ơn những công lao của Bác, biết ơn những gì Bác đã làm cho các em thiếu nhi, cho đất nước Việt Nam. Qua bài hát, em còn tự hứa với mình sẽ chăm ngoan học giỏi để thể hiện sự biết ơn đối với Bác Hồ, đối với Tổ quốc.

Khám phá 1

Trả lời Câu hỏi 1 trang 6 Khám phá SGK Đạo đức 5

Quan sát tranh và thực hiện yêu cầu:

a. Các nhân vật trên có đóng góp gì cho quê hương, đất nước?

b. Hãy kể thêm tên và đóng góp của những người có công với quê hương, đất nước mà em biết.

Phương pháp giải:

Quan sát tranh và thực hiện yêu cầu.

Lời giải chi tiết:

a, Những đóng góp của các nhân vật trong hình:

+ Hình 1: Vua Hùng: Vua Hùng là nhân vật quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Ông được coi là người sáng lập và là vị vua đầu tiên của nước Việt. Vua Hùng có tên thật là Kinh Dương Vương, và ông được xem như là tổ tiên của dân tộc Việt.

+ Hình 2: Hai Bà Trưng: - Là những người đầu tiên lãnh đạo nhân dân ta đứng lên khởi nghĩa, giành độc lập cho dân tộc sau hơn 2 thế kỉ bị đô hộ. Bước đầu xây dựng một chính quyền độc lập, tự chủ, thực hiện xá thuế cho nhân dân 3 quận trong 2 năm. Lãnh đạo nhân dân ta kháng chiến chống lại quân xâm lược của nhà Hán do Mã Viện chỉ huy.

+ Hình 3: Anh hùng Nguyễn Viết Xuân: là một chiến sĩ của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, được biết đến nhiều qua khẩu hiệu "Nhằm thẳng quân thù! Bắn!" trong Chiến tranh Việt Nam.

+ Hình 4: Đội tuyển bóng đá nữ quốc gia Việt Nam 2023: Khi Đội tuyển Bóng đá nữ Quốc gia Việt Nam lần đầu tiên xuất hiện tại FIFA World Cup nữ 2023, cả thế giới không chỉ dừng ở sự trầm trồ, tò mò về bóng đá nữ Việt Nam. Hơn hết, dù phải dừng chân sớm, các cô gái Việt Nam vẫn để lại nhiều ấn tượng tốt bởi tinh thần thi đấu quả cảm, kiên cường khi đối mặt với những đội bóng mạnh nhất của bóng đá nữ thế giới hiện tại. Đáng nói, ý chí mạnh mẽ, kiên cường cũng chính là ấn tượng của đông đảo bạn bè quốc tế về phụ nữ Việt qua tư liệu những cuộc chiến đấu hào hùng của dân tộc Việt Nam trước giặc ngoại xâm.

+ Hình 5: Nhạc sĩ Văn Cao: Văn Cao là một nhạc sĩ Việt Nam nổi tiếng. Ông là tác giả của Tiến quân ca - Quốc ca của Việt Nam, đồng thời cũng là một trong những nhạc sĩ có sức ảnh hưởng lớn nhất của nền tân nhạc Việt Nam. Văn Cao còn là một chiến sĩ cách mạng, họa sĩ, nhà thơ với nhiều tác phẩm giá trị.

+ Hình 6: Bác sĩ Tôn Thất Tùng: Giáo sư, Viện sĩ, bác sĩ Tôn Thất Tùng là người đầu tiên nghiên cứu thành công phương pháp “cắt gan có kế hoạch”, còn được gọi là “phương pháp cắt gan khô” hay “phương pháp Tôn Thất Tùng”. Ông là một bác sĩ nổi tiếng ở Việt Nam và thế giới trong lĩnh vực gan và giải phẫu. Suốt cuộc đời, ông luôn gắn bó với bệnh viện và bệnh nhân. Ông làm việc không mệt mỏi cho đến tận cuối đời và để lại 123 công trình khoa học có giá trị.

b, Một số người có công với đất nước mà em biết:

+ Mẹ Việt Nam anh hùng Nguyễn Thị Thứ: Mẹ Thứ là Mẹ Việt Nam anh hùng có con cháu đã hy sinh cho hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước của dân tộc nhiều nhất tỉnh Quảng Nam. Chồng, 9 người con ruột, 1 con rể và 2 cháu ngoại của mẹ Thứ là liệt sĩ đã hy sinh vì nền độc lập dân tộc.

=> Mẹ đã được Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Quốc hội Việt Nam trao tặng danh hiệu Mẹ Việt Nam anh hùng vào ngày 17/12/1994.

 + Đại tướng Võ Nguyên Giáp: Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã có công lớn xây dựng một đội quân hùng mạnh, góp phần quyết định cùng toàn dân đánh thắng hai đế quốc là thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược

=> Đại tướng Võ Nguyên Giáp có công lao to lớn góp phần vào việc hình thành và phát triển học thuyết quân sự - đường lối chiến tranh nhân dân độc đáo của Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh.

Khám phá 2

Trả lời Câu hỏi 2 trang 6 Khám phá SGK Đạo đức 5

Đọc câu chuyện “Lý Tự Trọng – sống mãi tên anh” và trả lời câu hỏi:

a. Lý Tự Trọng đã có đóng góp gì cho quê hương, đất nước?

b. Vì sao chúng ta phải biết ơn những người có công với quê hương, đất nước?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ câu chuyện và trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

a, Những đóng góp của Lý Tự Trọng với quê hương, đất nước:

- Tham gia cách mạng, được giao làm liên lạc, vận chuyển tài liệu qua đường tàu biển.

- Bắn chết tên thanh tra mật thám của địch để giải cứu đồng đội của mình.

- Bị địch tra tấn dã man nhưng anh không khai bất cứ thông tin gì.

- Trước toà án, anh dõng dạc vạch mặt bọn xâm lược và vẫn hiên ngang hát vang bài Quốc tế ca khi bị xử tử.

=> Thể hiện lòng yêu nước, sẵn sàng cống hiến, hi sinh vì Tổ quốc.

b, Chúng ta phải biết ơn người có công với quê hương, đất nước vì một số lý do sau:

-  Người có công với quê hương đã đấu tranh và hy sinh để bảo vệ quyền tự do, độc lập của đất nước. Nhờ những nỗ lực đó, chúng ta có thể sống trong một môi trường tự do và hoà bình.

- Công lao của những người đi trước đã góp phần quan trọng trong việc xây dựng và phát triển đất nước. Họ đã đóng góp vào sự phát triển kinh tế, xây dựng cơ sở hạ tầng, cải thiện giáo dục, y tế và nhiều lĩnh vực khác, tạo điều kiện thuận lợi cho sự tiến bộ của chúng ta.

- Người có công với quê hương đã bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa, truyền thống và danh dự của dân tộc. Bằng cách giữ gìn và truyền đạt những giá trị này, chúng ta có thể tìm thấy sự nhất quán và định hướng trong cuộc sống.

-  Biết ơn người có công với quê hương là một cách thể hiện lòng biết ơn và tôn trọng của chúng ta đối với những người đã đặt lợi ích chung lên trên lợi ích cá nhân và hy sinh cho cộng đồng. Điều này giúp tạo dựng một tinh thần đoàn kết và lòng yêu nước trong xã hội.

Khám phá 3

Trả lời Câu hỏi 3 trang 7 Khám phá SGK Đạo đức 5

Quan sát tranh và thảo luận nhóm:

a. Em hãy nêu những lời nói, việc làm của các bạn trong tranh thể hiện lòng biết ơn những người có công với quê hương, đất nước.

b. Hãy kể thêm những lời nói, việc làm khác thể hiện lòng biết ơn những người có công với quê hương, đất nước mà em biết.

Phương pháp giải:

Xem kĩ các bức tranh và thực hiện yêu cầu.

Lời giải chi tiết:

a. Những lời nói, việc làm của các bạn trong tranh thể hiện lòng biết ơn những người có công với quê hương, đất nước.

- Đến viếng, tặng vòng hoa và tưởng niệm tại đài liệt sĩ.

- Đến thăm hỏi, tặng quà những bà mẹ Việt Nam anh hùng hoặc gia đình của những người liệt sĩ, người có công với đất nước.

- Thể hiện lòng biết ơn, tự hào đối với các anh hùng dân tộc.

- Phấn đấu học hỏi để đạt được thành công.

- Tổ chức các chương trình văn nghệ để ghi nhớ công lao của những người có công.

- Tìm hiểu, đọc sách báo, tài liệu để rõ hơn những vai trò, đóng góp của những tấm gương sáng.

b. Những lời nói, việc làm khác thể hiện lòng biết ơn những người có công với quê hương, đất nước mà em biết:

+ Giúp đỡ các bạn học thuộc gia đình thương binh, liệt sĩ.

+ Kể lại cho anh, chị, em nghe về những tấm gương có công với đất nước.

+ Tổ chức cuộc thi tìm hiểu về những người có công.

Luyện tập 1

Trả lời Câu hỏi 1 trang 8 Luyện tập SGK Đạo đức 5

Nhận xét các ý kiến dưới đây:

a. Biết ơn các cô, chú, bác thương binh, liệt sĩ là thể hiện đạo lí “uống nước nhớ nguồn”.

b. Chúng ta phải biết ơn những người có công với quê hương, đất nước vì họ giúp cho đất nước ta ngày càng giàu mạnh, tươi đẹp.

c. Vì còn nhỏ tuổi nên học sinh không thể làm gì để giúp các cô, chú, bác thương binh và gia đình liệt sĩ.

d. Nhắc nhở để bạn bè có thái độ, hành vi biết ơn những người có công với quê hương, đất nước cũng là việc làm thể hiện lòng biết ơn.

e. Phấn đấu học tập và rèn luyện để trở thành người có ích cho xã hội là việc làm thể hiện lòng biết ơn những người có công với quê hương, đất nước.

g. Chỉ có những anh hùng, liệt sĩ đã hi sinh trong kháng chiến chống giặc ngoại xâm mới là người có công với quê hương, đất nước.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ các ý kiến và nhận xét ý kiến đó đúng hay sai, giải thích.

Lời giải chi tiết:

a. Đúng, biết ơn các cô, chú, bác thương binh và liệt sĩ là một cách thể hiện lòng biết ơn và tôn trọng đối với những người đã hy sinh và đóng góp cho quê hương và đất nước. Đạo lí "uống nước nhớ nguồn" nhấn mạnh việc nhớ và biết ơn nguồn gốc, nguồn cội của mình.

b. Phần đầu câu không hoàn toàn chính xác. Biết ơn những người có công với quê hương, đất nước không chỉ liên quan đến việc làm cho đất nước giàu mạnh và tươi đẹp, mà còn vì các đóng góp của họ trong nhiều lĩnh vực khác như bảo vệ tự do, giữ gìn văn hóa và truyền thống, xây dựng xã hội công bằng và hòa bình.

c. Không hoàn toàn chính xác. Dù cho học sinh còn nhỏ tuổi, họ vẫn có thể thể hiện lòng biết ơn bằng cách tôn trọng và quan tâm đến các cô, chú, bác thương binh và gia đình liệt sĩ, tham gia các hoạt động tưởng niệm và giữ gìn những giá trị mà những người có công đã góp phần xây dựng.

d. Đúng, nhắc nhở bạn bè có thái độ và hành vi biết ơn là một việc làm quan trọng để lan tỏa tinh thần biết ơn, khuyến khích mọi người đối xử tốt và tỏ lòng biết ơn đối với những người đã có công với quê hương, đất nước.

e. Đúng, phấn đấu học tập và rèn luyện để trở thành người có ích cho xã hội là một cách thể hiện lòng biết ơn và tôn trọng đối với những người đã có công với quê hương, đất nước. Bằng cách đóng góp và phát triển bản thân, chúng ta có thể tạo ra giá trị và hậu quả tích cực cho xã hội.

g. Không hoàn toàn chính xác. Ngoài anh hùng và liệt sĩ trong kháng chiến chống giặc ngoại xâm, còn có nhiều người khác đã đóng góp và có công với quê hương, đất nước như: cô lao công, anh chiến sĩ canh gác ở đảo xa,..cũng đang đóng góp thầm lặng cho đất nước.

Luyện tập 2

Trả lời Câu hỏi 2 trang 9 Luyện tập SGK Đạo đức 5

Em đồng tình hay không đồng tình với những việc làm dưới đây? Vì sao?

a. Bà Năm là mẹ liệt sĩ ở cạnh nhà em. Mấy hôm nay, bà bị ốm. Em và các bạn trong xóm xin phép bố mẹ đến chăm sóc và dọn dẹp nhà cửa giúp bà.

b. Khi thảo luận về chủ đề Nên làm gì để thể hiện lòng biết ơn những người có công với quê hương, đất nước, Trung bày tỏ mong muốn phấn đấu, rènluyện để  sau này trở thành vận động viên cầu lông lập kỉ lục thế giới.

c. Tuyết rất thích được ông Thành - nghệ nhân nặn tò he hướng dẫn để làm ra những nhân vật sinh động. Tuyết muốn sau này trở thành nghệ nhân nặn tò he và giới thiệu với bạn bè quốc tế về những nét văn hoá dân gian đặc sắc của Việt Nam.

d. Trong buổi giao lưu với một trường quốc tế, khi được yêu cầu giới thiệu về đất nước mình, Khôi đã chia sẻ về các danh nhân văn hoá thế giới của Việt Nam.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ các việc làm và đưa ra ý kiến của bản thân.

Lời giải chi tiết:

a. Đồng tình: Việc em và các bạn trong xóm xin phép bố mẹ đến chăm sóc và dọn dẹp nhà cửa giúp bà Năm là một hành động đáng khích lệ và tôn trọng. Điều này thể hiện lòng biết ơn và lòng quan tâm đối với bà Năm, mẹ liệt sĩ, trong thời gian bà đang ốm.

b. Đồng tình: Việc Trung mong muốn phấn đấu và rèn luyện để sau này trở thành vận động viên cầu lông lập kỷ lục thế giới cũng là một cách thể hiện lòng biết ơn những người có công với quê hương, đất nước. Trung muốn đạt thành tích vượt trội để góp phần tôn vinh và đại diện cho quê hương trong môn thể thao cầu lông.

c. Đồng tình: Sở thích của Tuyết là nghệ nhân nặn tò he và muốn giới thiệu với bạn bè quốc tế về nét văn hóa dân gian đặc sắc của Việt Nam. Việc Tuyết mong muốn trở thành nghệ nhân nặn tò he và chia sẻ văn hóa dân gian là một cách thể hiện lòng biết ơn và tôn trọng đối với những giá trị văn hóa của quê hương.

d. Đồng tình: Việc Khôi chia sẻ về các danh nhân văn hoá thế giới của Việt Nam trong buổi giao lưu với trường quốc tế là một cách thể hiện lòng biết ơn và tự hào về nền văn hoá của đất nước. Khôi đóng góp vào việc giới thiệu và tôn vinh những nhân vật văn hoá nổi tiếng của Việt Nam, góp phần xây dựng hình ảnh tích cực về đất nước.

Luyện tập 3

Trả lời Câu hỏi 3 trang 9 Luyện tập SGK Đạo đức 5

Xử lí tình huống:

Tình huống 1: Trong buổi thảo luận về chủ đề Thể hiện lòng biết ơn những người có công với quê hương, đất nước, Nam cho rằng, học sinh cần chăm chỉ học tập, rèn đức luyện tài để trở thành người giúp ích cho đất nước. Nga thì cho rằng, học sinh còn nhỏ nên chỉ cần trân trọng, ghi ơn những người tham gia chống giặc ngoại xâm là đủ.

Nếu là thành viên của lớp, em sẽ đưa ra ý kiến của mình như thế nào?

Tính huống 2: Mẹ của Lam là giáo viên xung phong đi giảng dạy ở vùng hải đảo. Lam ở nhà với bà. Các bạn trong lớp đều rất cảm phục và muốn giúp đỡ Lam, nhưng chưa biết phải làm thế nào.

Nếu là thành viên của lớp, em sẽ đề xuất cách gì để giúp đỡ Lam?

Tình huống 3: Nhân kỉ niệm ngày Giải phóng miền Nam, cô giáo lên kế hoạch tổ chức đến thăm và tặng quà cho các gia đình thương binh, liệt sĩ ở địa phương. Các bạn đều rất nhiệt tình, riêng Long không tham gia vì bận đi đá bóng.

Nếu là bạn cùng lớp với Long, em sẽ nói gì với Long?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ các tình huống và thực hiện yêu cầu.

Lời giải chi tiết:

Tình huống 1: Nếu là thành viên của lớp, em có thể đưa ra ý kiến của mình như sau: "Tôi hiểu quan điểm của cả Nam và Nga. Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng việc học tập và rèn đức luyện tài chỉ là một phần trong việc thể hiện lòng biết ơn đối với những người có công với quê hương, đất nước. Ngoài việc trân trọng và ghi ơn, chúng ta cũng có thể tham gia các hoạt động tưởng niệm, duy trì và phát huy những giá trị mà những người có công đã xây dựng. Đồng thời, việc phát triển bản thân để trở thành người có ích cho đất nước cũng là một cách thể hiện lòng biết ơn và tôn trọng đối với họ."

Tình huống 2: Nếu là thành viên của lớp, em có thể đề xuất cách giúp đỡ Lam như sau: "Tại sao chúng ta không tổ chức một hoạt động từ thiện để giúp đỡ Lam? Chúng ta có thể quyên góp sách vở, đồ chơi, hoặc thực phẩm cần thiết và gửi đến Lam và mẹ của Lam ở vùng hải đảo. Đồng thời, chúng ta cũng có thể viết thư, gửi thông điệp cảm ơn và động viên Lam vì sự hy sinh và đóng góp của mẹ mình cho quê hương. Điều này sẽ giúp Lam và gia đình cảm thấy được sự quan tâm và ủng hộ từ chúng ta."

Tình huống 3: Nếu là bạn cùng lớp với Long, em có thể nói với Long như sau: "Long, hôm nay là ngày Giải phóng miền Nam và việc thăm và tặng quà cho gia đình thương binh, liệt sĩ là một dịp quan trọng để thể hiện lòng biết ơn và tôn trọng đối với những người đã có công. Bóng đá là một sở thích của cậu và tôi hiểu điều đó. Nhưng cậu có thể xem xét tham gia hoạt động sau khi kết thúc trận đấu hoặc chia sẻ thông điệp cảm ơn và động viên đến các gia đình thương binh, liệt sĩ. Điều đó sẽ mang lại niềm vui và ý nghĩa cho cả cậu và những người nhận được sự quan tâm của chúng ta."

Vận dụng 1

Trả lời Câu hỏi 1 trang 10 Vận dụng SGK Đạo đức 5

Em hãy thể hiện lòng biết ơn những người có công với quê hương, đất nước bằng việc làm phù hợp (Gợi ý: viết, vẽ tranh, thiết kế áp phích, làm thơ tặng các chú bộ đội ở biên giới, hải đảo nhân ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam 22/12).

Phương pháp giải:

Thể hiện lòng biết ơn với các chú bồ đội qua các sản phẩm.

Lời giải chi tiết:

- Bức tranh:

- Bài thơ:

“Chú bộ đội của em

Đầu đội mũ sao vàng

Chú hành quân thật nhanh

Giữ yên bình đất nước”

Vận dụng 2

Trả lời Câu hỏi 2 trang 10 Vận dụng SGK Đạo đức 5

Em hãy sưu tầm hình ảnh và đóng góp của một số người có công với quê hương, đất nước mà em đã biết và chia sẻ với các bạn.

Phương pháp giải:

Sưu tầm và chia sẻ với các bạn.

Lời giải chi tiết:

- Thầy giáo Nguyễn Ngọc Ký

Cuộc đời thầy giáo Ký đã được ghi lại trong 3 cuốn hồi ký nổi tiếng: Tôi đi học (1970), Tôi học đại học (2013) và Tâm huyết trao đời (2017). Ông đã xuất bản hơn 30 đầu sách, ấn hành và tái bản nhiều lần cuốn tự truyện đầu tiên Tôi đi học. Thầy Ký cũng đã sáng tác 1.500 câu thơ đố, bài thơ đố in thành 16 tập. Cùng với đó là xuất bản sách chuyên đề Giáo dục với những vấn đề tâm huyết cho nền giáo dục nước nhà.