Soạn bài Tây Tiến SGK Ngữ văn 12 tập 1 Cánh diều

Chuẩn bị

Trả lời Câu hỏi Chuẩn bị trang 124 SGK Văn 12 Cánh diều

Tìm hiểu qua các tài liệu, sách, báo, Internet,… về tác giả Quang Dũng, về binh đoàn Tây Tiến và hoàn cảnh ra đời của bài Tây Tiến

Phương pháp giải:

Tìm hiểu thông tin qua các tài liệu, sách, báo, Internet

Lời giải chi tiết:

- Tác giả: 

a. Tiểu sử, cuộc đời: 

+ Tên khai sinh: Bùi Đình Diệm

+ Sinh năm:1921- 1988

+ Quê quán: làng Phượng Trì, huyện Đan Phượng, tình Hà Tây

+ Sau năm 1954, ông là biên tập viên Nhà xuất bản Văn học

b. Sự nghiệp văn học:

+ Là nhà thơ tiêu biểu của văn học Việt Nam thời chống Pháp

+ Là nghệ sĩ đa tài: viết văn, vẽ tranh, soạn nhạc, làm thơ; hồn thơ Quang Dũng: phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa

- Binh đoàn Tây Tiến: được thành lập vào năm 1947 với thành phần là phần đông là thanh niên Hà Nội, học sinh, sinh viên. Nhiệm vụ bảo vệ biên giới Việt- Lào và đánh tiêu hao lực lượng quân Pháp. Địa bàn hoạt động khá rộng lớn: Sơn La, Lai Châu, Hòa Bình, miền tây Thanh Hóa ( Việt Nam), Sầm Nưa (Lào)

- Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm Tây Tiến: Tác phẩm được viết cuối năm 1948, ở Phù Lưu Chanh (Hà Tây), khi Quang Dũng đã chuyển sang đơn vị khác và nhớ về đơn vị cũ

Đọc hiểu 1

Trả lời Câu hỏi 1 Đọc hiểu trang 124 SGK Văn 12 Cánh diều

Chú ý nét đặc sắc của khung cảnh thiên nhiên và hình ảnh người lính trên nền bối cảnh thiên nhiên đó

Phương pháp giải:

Đọc kỹ phần đầu bài thơ và trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

- Khung cảnh thiên nhiên: kỳ vĩ, dữ dội, khắc nghiệt nhưng cũng rất nên thơ

+ Các địa danh Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông, Mường Hịch, Mai Châu: là những địa danh gợi nhắc về địa bàn hoạt động của binh đoàn Tây Tiến- gợi cảm giác về sự xa xôi, heo hút

+ Những con đường hành quân ở dốc núi hiểm trở: khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút cồn mây, súng ngửi trời, ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống

+ Rừng núi hoang dã chứa đầy bí ẩn và sự đe dọa: sương lấp đoàn quân mỏi, thác gầm thét, cọp trêu người,…

+ Vẻ đẹp thơ mộng, mềm mại, nên thơ: “ Mường Lát hoa về trong đêm hơi, nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”

- Hình ảnh người lính trên nền bối cảnh thiên nhiên: 

+ Tâm hồn hồn nhiên, lạc quan yêu đời:

- “đoàn quân mỏi”: tả thực – đoàn quân mệt mỏi trên chặng đường hành động

- “hoa về trong đêm hơi”: lãng mạn- thấy hoa nở giữa rừng

+ Dũng cảm, bi tráng: “ Anh bạn dãi dầu không bước nữa/ Gục lên súng mũ bỏ quên đời”

→ có nhiều cách hiểu: Người lính trong cuộc hành quân mệt mỏi, gục vào súng mũ ngủ say sưa như quên hết sự đời hoặc có thể hiểu Người lính ngã xuống trong cuộc hành trình vì mệt mỏi, vì kiệt sức do những cơn sốt rét ác tính 

+ Tình quân dân hòa hợp trong thời kì kháng chiến: “Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói/ Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”

Đọc hiểu 2

Trả lời Câu hỏi 2 Đọc hiểu trang 125 SGK Văn 12 Cánh diều

Chú ý hình ảnh thiên nhiên và tâm trạng con người 

Phương pháp giải:

Đọc kỹ phần hai bài thơ và trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

- Hình ảnh thiên nhiên: “chiều sương ấy”, “hồn lau”, “hoa đong đưa”

+ Không gian mênh mông, ảo mộng

+ Phép đảo ngữ “Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa” thể hiện sự vắng vẻ, có chút nét đượm buồn

- Tâm trạng của con người: “có thấy”, “có nhớ”

+ Điệp ngữ: "Có thấy-có nhớ" thể hiện nỗi lưu luyến, nhớ nhung da diết

+ "Dáng người trên độc mộc": Dáng vẻ uyển chuyển, thướt tha với sự làm duyên của cánh hoa đong đưa theo dòng nước lũ.

Đọc hiểu 3

Trả lời Câu hỏi 3 Đọc hiểu trang 125 SGK Văn 12 Cánh diều

Hình dung hình tượng người lính Tây Tiến.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ phần đầu bài thơ và trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Hình tượng người lính Tây Tiến được thể hiện vô cùng chân thực qua khổ cuối của đoạn trích

- Chân dung: Ngoại hình khác thường do hiện thực khắc nghiệt

+ “không mọc tóc”: cạo trọc đầu để thuận tiện, người thì bị sốt rét đến rụng tóc

+ “quân xanh màu lá”: nước da xanh xao do ăn uống thiếu thốn, do cơn sốt rét hành hạ

  →  Phản ánh hiện thực gian khổ, thiếu thốn, bệnh tật nơi chiến trường. 

- Tính cách:

+ “dữ oai hùm”: thể hiện nét oai phong dữ dằn, khí thế và quyết tâm của người lính Tây Tiến

- Tâm hồn hào hoa, lãng mạn, và kiêu hùng: 

+  “gửi mộng qua biên giới”: vẫn nhớ về quê hương

+ “Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”: mơ về quê hương Hà Nội - nơi đô thị mỹ lệ

- Lí tưởng cao đẹp: “Áo bào thay chiếu anh về đất”

 →  Khắc họa sự hi sinh của người lính một cách thanh thản, thầm lặng và cao cả, gây xúc động lòng người, lay động thiên nhiên

Sau khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 126 SGK Văn 12 Cánh diều

Lúc đầu, bài thơ có nhan đề là Nhớ Tây Tiến, sau đó tác giả đổi thành Tây Tiến. Theo em, sự thay đổi đó có tác dụng gì?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ nội dung văn bản và trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

Bài thơ ban đầu có nhan đề là “Nhớ Tây Tiến” nhưng sau khi in lại đã được tác giả đổi tên thành “Tây Tiến”. 

Vì theo ông, hai chữ Tây Tiến đã đủ để gợi nhớ, tức là tạo một nhan đề cô đọng và không bị lộ mạch cảm xúc ngay từ đầu. Đồng thời, việc thay đổi nhan đề có tác dụng tạo cho độc giả có cảm giác tác giả đang sống thực với đất và người Tây Tiến. Mặt khác hai chữ Tây Tiến còn gợi lên một tư thế hiên ngang, chủ động.

Sau khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Sau khi đọc trang 126 SGK Văn 12 Cánh diều

Bài thơ có thể chia làm mấy đoạn? Nêu ý chính của từng đoạn, chỉ ra mạch liên kết giữa các đoạn.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ nội dung văn bản và trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ có thể chia thành 4 phần:

+ Phần 1: “Sông Mã… thơm nếp xôi”: Những cuộc hành quân gian khổ và khung cảnh thiên nhiên miền Tây hùng vĩ, hoang sơ, dữ dội

+ Phần 2: “Doanh trại… hoa đong đưa”: Những kỉ niệm đẹp về tình quân dân trong đêm liên hoan và cảnh sông nước miền Tây thơ mộng

+ Phần 3: “Tây Tiến đoàn… khúc độc hành”: Chân dung người lính Tây Tiến

+Phần 4: Còn lại: Lời thề gắn bó với đoàn quân Tây Tiến

- Mạch cảm xúc của bài thơ: Mở đầu là nỗi nhớ, tiếp theo là những kỷ niệm của nhà thơ về Tây Tiến và kết thúc là lời khẳng định mãi gắn bó lòng mình với Tây Tiến.

Sau khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 126 SGK Văn 12 Cánh diều

Cảnh vật thiên nhiên trong bài Tây Tiến có sự khác nhau như thế nào qua các đoạn thơ? Trên nền khung cảnh thiên nhiên ấy, hình ảnh đoàn quân Tây Tiến được gợi tả như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ nội dung văn bản và trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

1. Vẻ đẹp khác nhau của Cảnh vật thiên nhiên trong bài Tây Tiến được miêu tả vô cùng sinh động qua các đoạn thơ:

a. Đoạn 1: Cảnh thiên nhiên Tây Bắc kỳ vĩ, dữ dội, khắc nghiệt, hoang vu nhưng cũng rất thơ mộng, trữ tình:

- Cảnh thiên nhiên hoang vu, dữ dội:

+ Các địa danh Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông, Mường Hịch, Mai Châu: là những địa danh gợi nhắc về địa bàn hoạt động của binh đoàn Tây Tiến- gợi cảm giác về sự xa xôi, heo hút

+ Những con đường hành quân ở dốc núi hiểm trở: khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút cồn mây, súng ngửi trời, ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống

+ Rừng núi hoang dã chứa đầy bí ẩn và sự đe dọa: sương lấp đoàn quân mỏi, thác gầm thét, cọp trêu người,…

- Cảnh thiên nhiên Tây Bắc thơ mộng, trữ tình: “Mường Lát hoa về trong đêm hơi, nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”; “Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói”, “Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”

b. Đoạn 2: Cảnh thiên nhiên Tây Bắc mộng mơ, huyền ảo, mê say, sâu lắng: “hội đuốc hoa”, “xây hồn thơ”; “trôi dòng nước lũ hoa đong đưa” ( thủ pháp nhân hóa khiến hình ảnh thơ trở nên trữ tình, thơ mộng hơn)

2. Hình ảnh đoàn quân Tây Tiến:

- Chịu nhiều khó khăn, gian khổ: 

+ “không mọc tóc”, “xanh màu lá” 

+ “đoàn quân mỏi” có nhiều cách hiểu: Người lính trong cuộc hành quân mệt mỏi, gục vào súng mũ ngủ say sưa như quên hết sự đời hoặc có thể hiểu Người lính ngã xuống trong cuộc hành trình vì mệt mỏi, vì kiệt sức do những cơn sốt rét ác tính

→  Hiện thực chiến tranh với những vất vả, khó khăn trong chặng đường hành quân 

- Mạnh mẽ, hào hoa:

+ “dữ oai hùm”: khí chất mạnh mẽ, dũng cảm khiến cho quân thù khiếp sợ 

+ “Mắt trừng”: ánh mắt dữ dội gợi mộng diệt thù => thể hiện sức mạnh căm thù giặc

+ “dáng kiều thơm”: nhớ về quê hương Hà Nội- nơi đô thành mỹ lệ 

+ “súng ngửi trời”: Miêu tả tư thế kiêu dũng, làm chủ của người chiến sĩ đồng thời thể hiện vẻ đẹp oai phong, lẫm liệt của những chiến sĩ

- Lí tưởng cao đẹp: “Áo bào thay chiếu anh về đất”

 →  Khắc họa sự hi sinh của người lính một cách thanh thản, thầm lặng và cao cả, gây xúc động lòng người, lay động thiên nhiên.

Sau khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 126 SGK Văn 12 Cánh diều

Phân tích vẻ đẹp lãng mạn và chất bi tráng của hình tượng người lính trong đoạn thơ: “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc… Sông Mã gầm lên khúc độc hành”

Phương pháp giải:

Đọc kĩ nội dung phần 3 và trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

- Vẻ đẹp lãng mạn, hào hoa của người lính Tây Tiến ( 4 câu đầu):

+ “Không mọc tóc”: hình ảnh người lính cạo trọc đầu để thuận tiện nhưng có thể hiểu là do cơn sốt rét nên họ bị rụng hết tóc.

+ “Quân xanh màu lá”: có thể hiểu là quân thiếu thốn nên da xanh xao, hoặc người lính phải dùng lá cây để ngụy trang tránh kẻ địch phát hiện.

+ Người lính hiện lên rất lãng mạn, hào hoa, có lòng yêu nước nồng nàn, khát khao lập chiến công. Ngày dõi tầm mắt vượt biên giới mơ lập chiến công, tiêu diệt quân thù. Đêm mơ về Hà Nội có người thân, người yêu.

→ Hiện thực chiến tranh gian khổ thiếu thốn đã làm cho người lính da dẻ xanh xao, sốt rét làm họ trụi cả tóc. Nhưng dưới cái nhìn lãng mạn của Quang Dũng đã thấy họ ốm mà không yếu, bên trong cái hình hài tiều tụy của họ chứa đựng một sức mạnh phi thường.

- Chất bi tráng về hình tượng người lính (4 câu sau):

+ “ Áo bào thay chiếu anh về đất”: Nơi chiến trường trận mạc, những người lính nằm xuống cũng chẳng có tấm chiếu manh để che đậy nhưng tác giả gọi áo người lính là “áo bào” để bày tỏ sự kính trọng. 

+ Nghệ thuật nói giảm nói tránh: “anh về đất”; tiếng gầm của dòng sông như sự chia sẻ, đồng cảm của thiên nhiên “sông Mã gầm lên”

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 126 SGK Văn 12 Cánh diều

Bài thơ Tây Tiến đậm chất nhạc, chất họa, có cách kết hợp từ mới độc lạ, độc đáo. Hãy phân tích những thành công nghệ thuật đó?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ nội dung văn bản và trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

Chất liệu của hội họa là đường nét, màu sắc, hình khối…còn chất liệu của âm nhạc là âm thanh, nhịp điệu, tiết tấu… Trong thơ của Quang Dũng có đầy đủ những yếu tố trên.

- Chất nhạc: Giọng thơ có sự biến đổi linh hoạt phù hợp với nội dung từng đoạn

+ Mở đầu là nỗi nhớ Tây Tiến “chơi vơi”, vừa xa xăm, sâu lắng, vừa thiết tha, quyến luyến: “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!”. Từ “ơi” kết hợp với từ láy “chơi vơi” tạo nên âm hưởng ngân vang, tha thiết.

+ Tiếp đó là những nhịp thơ trầm bổng với những câu thơ bằng trắc đan xem để miêu tả thiên nhiên dữ dội

+  Khi miêu tả sự hi sinh của người lính, nhịp thơ trầm xuống khiến câu thơ như một “khúc độc hành” tiễn đưa.  

- Chất họa: 

+ Đoạn thơ sử dụng nhiều từ ngữ tạo hình, kết hợp với nghệ thuật tương phản và những nét vẽ gân guốc: khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút, súng ngửi trời, ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống…đã vẽ được một bức tranh núi rừng Tây Bắc hiểm trở, dữ dội.

+ Xen vào những nét vẽ gân guốc giàu tính tạo hình là những nét vẽ mềm mại, gam màu lạnh của mài khói cơm, màu sương mờ ảo làm xoa dịu cả khổ thơ. 

+ Giữa khung cảnh thiên nhiên là hình ảnh con người tuy nhỏ nhưng hiện lên với tư thế hiên ngang, làm chủ thiên nhiên

Sau khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 126 SGK Văn 12 Cánh diều

Ghi lại cảm nhận của em về cảm hứng và bút pháp lãng mạn của bài thơ Tây Tiến

Phương pháp giải:

Đọc kĩ nội dung văn bản và trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

- Cảm hứng lãng mạn: Nỗi nhớ ngập tràn theo dòng kí ức: tác giả nhớ rừng núi hoang vu, hiểm trở, dữ dội, nhớ những cảnh đẹp huyền ảo, nên thơ, đặc biệt là nhớ bước quân hành của đoàn quân Tây Tiến, nhớ gương mặt, ánh mắt, nhớ cả những hi sinh gian khổ, những giây phút đồng đội nằm xuống nơi biên cương.

- Bút pháp lãng mạn: 

+ Miêu tả sự tương phản vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc vừa thơ mộng, trữ tình nhưng cũng vừa dữ dội, kì vĩ “Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi Mường Lát hoa về trong đêm hơi”

+ Xây dựng chân dung người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào hùng, hào hoa, phóng khoáng, đậm chất lãng mạn:

  -  “ Anh bạn dãi dầu không bước nữa/ Gục lên súng mũ bảo quên đời!”

→   Đó là một cái chết oai hùng, lẫm liệt, đủ sức nâng cao tình yêu cuộc sống và tinh thần quyết tử cho tổ quốc quyết sinh ở mỗi con người Việt Nam

+ “Không mọc tóc”: hình ảnh người lính cạo trọc đầu để thuận tiện nhưng có thể hiểu là do cơn sốt rét nên họ bị rụng hết tóc.

+ “Quân xanh màu lá”: có thể hiểu là quân thiếu thốn nên da xanh xao, hoặc người lính phải dùng lá cây để ngụy trang tránh kẻ địch phát hiện.

+ Người lính hiện lên rất lãng mạn, hào hoa, có lòng yêu nước nồng nàn, khát khao lập chiến công. Ngày dõi tầm mắt vượt biên giới mơ lập chiến công, tiêu diệt quân thù. Đêm mơ về Hà Nội có người thân, người yêu.

→ Hiện thực chiến tranh gian khổ thiếu thốn đã làm cho người lính da dẻ xanh xao, sốt rét làm họ trụi cả tóc. Nhưng dưới cái nhìn lãng mạn của Quang Dũng đã thấy họ ốm mà không yếu, bên trong cái hình hài tiều tụy của họ chứa đựng một sức mạnh phi thường

→ Nhận xét:

- Cảm hứng lãng mạn trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng tạo một dấu ấn đậm nét trong nền thơ Việt Nam thời kỳ chống thực dân Pháp. 

- Góp phần thể hiện những nét hồn nhiên, tinh tế, sự hào hoa, phóng khoáng, đậm chất lãng mạn của hồn thơ Quang Dũng.