Lý thuyết về Trái Đất, thuyết kiến tạo mảng

BÀI 4. TRÁI ĐẤT, THUYẾT KIẾN TẠO MẢNG

I. NGUỒN GỐC HÌNH THÀNH TRÁI ĐẤT

- Có nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc hình thành Trát Đất: giả thuyết Căng – La-pat, giả thuyết Ốt-tô Xmit,…

=> Theo quan niệm chung nhất, những thiên thể trong hệ Mặt Trời được hình thành từ một đám bụi và khí lạnh hình đĩa với các vành xoắn ốc tương đối chậm.

- Trong quá trình chuyển động, các hạt bụi va chạm lẫn nhau, nóng lên, dính kết với nhau.

- Khối bụi lớn nhất tập trung ở trung tâm, nơi nhiệt độ tăng lên rất cao và các phản ứng hạt nhân bắt đầu xuất hiện, đã hình thành Mặt Trời.

- Những vành xoắn ốc ở phía ngoài cũng dần dần kết tụ lại dưới tác dụng của trọng lực và trở thành các hành tinh, trong đó có Trái Đất.

II. VỎ TRÁI ĐẤT VÀ VẬT LIỆU CẤU TẠO VỎ TRÁI ĐẤT

1. Đặc điểm vỏ Trái Đất

- Vỏ Trái Đất là phần cứng ngoài cùng của Trái Đất, độ dày từ 5 km (dưới đại dương) đến 70 km (ở lục địa).

- Vỏ Trái Đất được cấu tạo bởi 3 tầng đá:

+ Trên cùng thường là tầng trầm tích, không liên tục và có nơi mỏng, nơi dày (một số nơi trên lục địa không có tầng này).

+ Ở giữa là tầng đá granit, làm thành nền của các lục địa.

+ Dưới cùng là tầng badan, thường lộ ra dưới đáy đại dương.

- Vỏ Trái Đất được phân ra thành 2 kiểu chính: vỏ lục địa và vỏ đại dương.

2. Vật liệu cấu tạo vỏ Trái Đất

- Vật liệu cấu tạo vỏ Trái Đất: khoáng vật và đá.

- Khoáng vật:

+ Là những nguyên tố hoặc hợp chất hóa học hình thành do các quá trình địa chất.

+ Khoáng vật trong thiên nhiên đa số ở trạng thái rắn: thạch anh, hematit, canxit,…

- Đá:

+ Là tập hợp của một hay nhiều loại khoáng vật.

+ Thành phần chủ yếu cấu tạo vỏ Trái Đất. 

III. THUYẾT KIẾN TẠO MẢNG

1. Nội dung thuyết kiến tạo mảng

- Thuyết kiến tạo mảng ra đời vào những năm 60 của XX trên cơ sở thuyết “Lục địa trôi” của nhà bác học người Đức A. Vê-ghê-ne.

- Nội dung:

+ Vỏ Trái Đất trong quá trình hình thành đã bị gãy vỡ, tách ra thành những mảng cứng gọi là mảng kiến tạo.

=> Toàn bộ bề mặt Trái Đất được chia thành 7 mảng lớn và một số mảng nhỏ.

+ Các mảng kiến tạo nhẹ, có thể di chuyển ở phần trên lớp man-ti do các dòng đối lưu vật chất quánh dẻo và có nhiệt độ cao trong lớp man-ti trên.

+ Trong khi di chuyển, các mảng kiến tạo có thể tách rời nhau hoặc xô vào nhau.

2. Nguyên nhân hình thành các vùng núi trẻ, các vành đai động đất, núi lửa

=> Do sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo.

- Khi 2 mảng kiến tạo tách xa nhau: hiện tượng phun trào măcma tạo nên các dãy núi ngầm, kèm theo động đất, núi lửa,…

- Khi 2 mảng kiến tạo xô vào nhau: làm uốn nếp các lớp đá lên khỏi mặt đất, tạo ra các dãy núi cao, các hẻm vực và sinh ra động đất, núi lửa.

- Khi mảng đại dương chuyển động tiến sát vào mảng lục địa: mảng đại dương bị hút chìm xuống dưới mảng lục địa, nâng rìa lục địa lên và uốn nếp các lớp đá trầm tích dưới đáy đại dương thành các dãy núi, thường kèm theo động đất, núi lửa,…

- Khi 2 mảng kiến tạo trượt bằng: tạo nên vết nứt lớn của vỏ Trái Đất dọc theo đường tiếp xúc.