Thơ - Từ điển môn Văn 6 
1. Thơ là gì?
2. Mạch cảm xúc trong bài thơ
- Thơ trữ tình thể hiện cảm xúc của nhà thơ trước một đối tượng nào đó.
=> Cảm xúc là yếu tố đầu tiên, quan trọng nhất của thơ trữ tình.
- Cảm xúc vận động theo một trình tự và phát triển thành mạch. Mạch cảm xúc có nhiều cung bậc và sắc thái, chi phối các yếu tố nội dung và hình thức của một bài thơ trữ tình.
3. Cảm hứng chủ đạo trong thơ
Cảm hứng chủ đạo của một tác phẩm văn học là tình cảm sâu sắc, mãnh liệt chi phối toàn bộ cách thể hiện đời sống, con người và sự lựa chọn hình thức nghệ thuật trong tác phẩm.
=> Nói cách khác, cảm hứng chủ đạo là trạng thái tình cảm mãnh liệt, thường gắn với tư tưởng và đánh giá nhất định xuyên suốt tác phẩm.
Ví dụ:
Cảm hứng chủ đạo trong bài thơ Mẹ của Đỗ Trung Lai là cảm hứng xót thương, day dứt xen lẫn bất lực, nuối tiếc khi nhận ra dấu ấn thời gian và những nỗi vất cả của cuộc đời đã in hằn lên bóng dáng mẹ.
4. Hình ảnh trong thơ
Hình ảnh trong thơ là những chi tiết, cảnh tượng từ thực tế đời sống, được tái hiện bằng ngôn ngữ thơ ca, góp phần diễn tả cảm xúc, suy ngẫm của nhà thơ về thế giới và con người.
Ví dụ: Hình ảnh “buồm trắng” trong câu thơ “Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi ... ” thể hiện niềm khao khát được đi đến những bờ bến mới của nhân vật "con" trong bài thơ Những cảnh buồm (Hoàng Trung Thông).
5. Nhịp thơ và vai trò của nhịp trong thơ
Nhịp thơ được biểu hiện ở chỗ ngắt chia dòng và câu thơ thành từng vế hoặc ở cách xuống dòng (ngắt dòng) đều đặn cuối mỗi dòng thơ.
Nhịp có tác dụng tạo tiết tấu, làm nên nhạc điệu của bài thơ, đồng thời cũng góp phần biểu đạt nội dung thơ.
Ví dụ:
Chú bé/ loắt choắt
Cái xắc/ xinh xinh
Cái chân/ thoăn thoắt
Cái đầu/ nghênh nghênh.
(Tố Hữu, Lượm)
Cách ngắt nhịp ngắn 2/2 của từng dòng thơ và ngắt ở cuối mỗi dòng thơ trong ví dụ trên góp phần tạo nên tiết tấu rộn ràng, vui tươi cho đoạn thơ, gợi lên hình ảnh hồn nhiên, hoạt bát của chú bé Lượm.
6. Biểu tượng trong thơ
Biểu tượng là hình ảnh mang tính ngụ ý, vượt lên chức năng miêu tả, tạo hình đơn giản; chứa đựng nhiều tầng nghĩa phong phú; gợi cảm nhận, suy tư về những điều mang tính phổ quát.
7. Yếu tố siêu thực trong thơ
Yếu tố siêu thực trong thơ biểu hiện trước hết qua những hình ảnh có vẻ kì lạ, gắn kết với nhau theo một logic khác thường, phần nào gây cho độc giả cảm giác khó hiểu.
Tuy nhiên, từ phía người sáng tác, sự hiện diện của những hình ảnh ấy hoàn toàn mang tính tự nhiên vì chúng gắn với việc “cất lời" của tiềm thức, vô thức. Để khám phá được một hiện thực khác ẩn đằng sau những hiện tượng thông thường dễ thấy, các nhà thơ siêu thực theo đuổi “lối viết tự động", để ngòi bút "buông" theo sự dẫn dắt của tiềm thức, vô thức, từ đó, xây dựng một thế giới thơ có sự pha trộn giữa chiêm bao và tỉnh thức, giữa ảo giác và thực tế.
Yếu tố siêu thực đã xuất hiện thấp thoáng trong một số tác phẩm thơ thời trung đại hoặc thơ dân gian, nhưng chỉ trở thành hiện tượng thẩm mĩ đặc thù trong sáng tác của các nhà thơ theo chủ nghĩa siêu thực hoặc chịu ảnh hưởng sâu đậm của chủ nghĩa này ở thời hiện đại.
8. Các loại vần trong thơ
- Vần liền là trường hợp tiếng cuối của hai dòng thơ liên tiếp vần với nhau.
Ví dụ:
Đâu những chiều sương phủ bãi đồng
Lúa mềm xao xác ở ven sông
Vẳng lên trong tiếng xe lùa nước
Một giọng hò đưa hố não nùng
(Tố Hữu, Nhớ đồng)
- Vần cách là trường hợp tiếng cuối của hai dòng thơ cách nhau vần với nhau.
Ví dụ:
Con nghe dập dờn tiếng lúa
Lời ru hoá hạt gạo rồi
Thương mẹ một đời khốn khó
Vẫn giàu những tiếng ru nôi
(Trương Nam Hương, Trong lời mẹ hát)
9. Một số tác phẩm tiêu biểu
Nguyên Tiêu - Hồ Chí Minh.
Ngày Hoà bình đầu tiên - Phùng Khắc Bắc.
Những bóng người trên sân ga - Nguyễn Bính.
Tạm biệt Huế - Thu Bồn.
Vào chùa - Đồng Đức Bốn.
Sư đoàn - Phạm Ngọc Cảnh.
Chiếc xe xác qua phường Dạ Lạc - Văn Cao.
Núi Đôi - Vũ Cao.
