Tản văn - Từ điển môn Văn 11 
1. Tác phẩm văn học là gì?
Tác phẩm văn học là công trình sáng tạo của nhà văn, sử dụng phương tiện là ngôn từ, hình tượng nghệ thuật để gửi gắm thông điệp về con người và cuộc đời.
2. Cái tôi tác giả trong sáng tác văn học
Cái “tôi” tác giả trong sáng tác văn học là tổng thể những nét riêng biệt, nổi bật làm nên phẩm chất tinh thần độc đáo của tác giả, thể hiện trong tác phẩm văn học nói chung, đặc biệt là trong các tác phẩm giàu yếu tố trữ tình như thơ trữ tình hay tuỳ bút, tản văn,…
Người đọc có thể nhận ra cái “tôi” của tác giả trong tác phẩm qua:
- Quan niệm về cái đẹp
- Qua cách nhìn, cách cảm về thế giới và con người
- Qua cách biểu đạt riêng giàu tính sáng tạo và thẩm mĩ…
3. Ví dụ minh hoạ
Ví dụ: Cái tôi của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường trong "Ai đã đặt tên cho dòng sông"
* Cái tôi mê đắm, tài hoa
- Miêu tả vẻ đẹp của sông Hương với nhiều liên tưởng, so sánh thú vị:
+ Sông Hương như cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.
=> Phép so sánh liên tưởng đó ngợi ca sức sống mãnh liệt và vẻ hoang dại, nguyên sơ, đầy mê hoặc.
+ Dòng sông với vẻ đẹp dịu dàng pha lẫn trầm tư.
+ Sông Hương như một người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại.
=> Phép liên tưởng ấy ngợi ca vẻ đẹp như cổ tích, như huyền thoại của sông Hương.
+ Sông Hương đi qua những rừng thông u tịch nơi phong kín giấc ngủ ngàn năm của vua chúa nhà Nguyễn và niềm kiêu hãnh âm u của những lăng tẩm đồ sộ.
+ Sông Hương dịu dàng nép vào rừng thông để thay đổi áo, khoác lên mình một vẻ đẹp trầm mặc như triết lí như cổ thi.
=> Sông Hương hiện lên như một người con gái ý nhị, biết tự thay đổi để tránh làm kinh động giấc ngủ của người xưa.
+ Sông Hương đi qua những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà. Mặt nước dòng sông như sinh động khi nghe thấy tiếng gọi ngân nga của Huế qua tiếng chuông chùa Thiên Mụ.
- Khi trong lòng thành phố Huế Sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang cồn Hến.
- Sông Hương giống như người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.
- Trong cái nhìn tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương giống như nàng Kiều dâng cho chàng Kim một bản đàn tuyệt diệu trong đêm tình tứ.
+ Sông Hương như cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.
=> Phép so sánh liên tưởng đó ngợi ca sức sống mãnh liệt và vẻ hoang dại, nguyên sơ, đầy mê hoặc.
+ Dòng sông với vẻ đẹp dịu dàng pha lẫn trầm tư.
+ Sông Hương như một người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại.
=> Phép liên tưởng ấy ngợi ca vẻ đẹp như cổ tích, như huyền thoại của sông Hương.
+ Sông Hương đi qua những rừng thông u tịch nơi phong kín giấc ngủ ngàn năm của vua chúa nhà Nguyễn và niềm kiêu hãnh âm u của những lăng tẩm đồ sộ.
+ Sông Hương dịu dàng nép vào rừng thông để thay đổi áo, khoác lên mình một vẻ đẹp trầm mặc như triết lí như cổ thi.
=> Sông Hương hiện lên như một người con gái ý nhị, biết tự thay đổi để tránh làm kinh động giấc ngủ của người xưa.
+ Sông Hương đi qua những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà. Mặt nước dòng sông như sinh động khi nghe thấy tiếng gọi ngân nga của Huế qua tiếng chuông chùa Thiên Mụ.
- Khi trong lòng thành phố Huế Sông Hương uốn một cánh cung rất nhẹ sang cồn Hến.
- Sông Hương giống như người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.
- Trong cái nhìn tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương giống như nàng Kiều dâng cho chàng Kim một bản đàn tuyệt diệu trong đêm tình tứ.
* Cái tôi uyên bác
- Am hiểu âm nhạc Huế và sành sỏi về âm nhạc:
+ Nghe tiếng mái chèo, khua nước trong đêm thì cảm nhận được âm thanh, dây cung và sự buông lơi của giọt đàn xưa cũ.
- Kiến thức về lịch sử:
+ Là dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua Hùng.
+ Là dòng sông viễn châu đã bảo vệ biên giới phía Nam của nước Đại Việt suốt những thế kỉ trung đại.
+ Là dòng sông soi bóng phú xuân của Nguyễn Huệ thế kỉ XVIII.
+ Là dòng sông bi tráng của thế kỉ 19 với máu của những cuộc khởi nghĩa.
+ Dòng sông đi vào cách mạng tháng tám và chiến dịch Mậu Thân với những chiến công rung chuyển và những mất mát không gì có thể bù đắp được.
=> Sông Hương trong lịch sử là dòng sông hùng tráng với những chiến công và những đau thương, mất mát.
- Hiểu biết về thơ ca:
+ 'Dòng sông trắng lá cây xanh' trong cái nhìn tinh tế của Tản Đà.
+ Từ thướt tha, mơ màng nó chợt nhiên hùng tráng lên như 'kiếm dựng trời xanh' trong khí phách của Cao Bá Quát.
+ Là dòng sông mang nỗi quan hoài vạn cổ trong thơ bà Huyện Thanh Quan.
+ Là dòng sông có sức mạnh phục sinh trong thơ Tố Hữu.
+ Nghe tiếng mái chèo, khua nước trong đêm thì cảm nhận được âm thanh, dây cung và sự buông lơi của giọt đàn xưa cũ.
- Kiến thức về lịch sử:
+ Là dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua Hùng.
+ Là dòng sông viễn châu đã bảo vệ biên giới phía Nam của nước Đại Việt suốt những thế kỉ trung đại.
+ Là dòng sông soi bóng phú xuân của Nguyễn Huệ thế kỉ XVIII.
+ Là dòng sông bi tráng của thế kỉ 19 với máu của những cuộc khởi nghĩa.
+ Dòng sông đi vào cách mạng tháng tám và chiến dịch Mậu Thân với những chiến công rung chuyển và những mất mát không gì có thể bù đắp được.
=> Sông Hương trong lịch sử là dòng sông hùng tráng với những chiến công và những đau thương, mất mát.
- Hiểu biết về thơ ca:
+ 'Dòng sông trắng lá cây xanh' trong cái nhìn tinh tế của Tản Đà.
+ Từ thướt tha, mơ màng nó chợt nhiên hùng tráng lên như 'kiếm dựng trời xanh' trong khí phách của Cao Bá Quát.
+ Là dòng sông mang nỗi quan hoài vạn cổ trong thơ bà Huyện Thanh Quan.
+ Là dòng sông có sức mạnh phục sinh trong thơ Tố Hữu.
