Một số yếu tố của thơ - Văn 7

Bố cục của bài thơ là sự tổ chức, sắp xếp các phần, các đoạn thơ theo một trình tự nhất định => giúp người đọc có cái nhìn tổng quát, biết rõ bài thơ có mấy phần, vị trí và ranh giới từng phần trong bài thơ => xác định được mạch cảm xúc của bài thơ.

Kết cấu của bài thơ là toàn bộ tổ chức chặt chẽ và sinh động các yếu tố về nội dung và hình thức của bài thơ, tạo ra tính toàn vẹn và thể hiện một cách tốt nhất chủ đề, tư tưởng của tác phẩm.

Kết cấu của bài thơ được biểu hiện ở mọi phương diện tổ chức của tác phẩm:

(1) sự chọn lựa thể thơ

(2) sự sắp xếp các phần, các đoạn thơ theo một trình tự nhất định (bố cục)

(3) sự triển khai mạch cảm xúc

(4) sự phối hợp của vần, nhịp, hình ảnh thơ, các biện pháp tu từ, ...

- Thơ trữ tình thể hiện cảm xúc của nhà thơ trước một đối tượng nào đó.

=> Cảm xúc là yếu tố đầu tiên, quan trọng nhất của thơ trữ tình.

- Cảm xúc vận động theo một trình tự và phát triển thành mạch. Mạch cảm xúc có nhiều cung bậc và sắc thái, chi phối các yếu tố nội dung và hình thức của một bài thơ trữ tình.

Cảm hứng chủ đạo của một tác phẩm văn học là tình cảm sâu sắc, mãnh liệt chi phối toàn bộ cách thể hiện đời sống, con người và sự lựa chọn hình thức nghệ thuật trong tác phẩm.

=> Nói cách khác, cảm hứng chủ đạo là trạng thái tình cảm mãnh liệt, thường gắn với tư tưởng và đánh giá nhất định xuyên suốt tác phẩm.

Ví dụ:

Cảm hứng chủ đạo trong bài thơ Mẹ của Đỗ Trung Lai là cảm hứng xót thương, day dứt xen lẫn bất lực, nuối tiếc khi nhận ra dấu ấn thời gian và những nỗi vất cả của cuộc đời đã in hằn lên bóng dáng mẹ.

- Vần liền là trường hợp tiếng cuối của hai dòng thơ liên tiếp vần với nhau.

Ví dụ:

Đâu những chiều sương phủ bãi đồng

Lúa mềm xao xác ở ven sông

Vẳng lên trong tiếng xe lùa nước

Một giọng hò đưa hố não nùng

                                    (Tố Hữu, Nhớ đồng)

- Vần cách là trường hợp tiếng cuối của hai dòng thơ cách nhau vần với nhau.

Ví dụ:

Con nghe dập dờn tiếng lúa

Lời ru hoá hạt gạo rồi

Thương mẹ một đời khốn khó

Vẫn giàu những tiếng ru nôi

                                     (Trương Nam Hương, Trong lời mẹ hát)

Nhịp thơ được biểu hiện ở chỗ ngắt chia dòng và câu thơ thành từng vế hoặc ở cách xuống dòng (ngắt dòng) đều đặn cuối mỗi dòng thơ.

Nhịp có tác dụng tạo tiết tấu, làm nên nhạc điệu của bài thơ, đồng thời cũng góp phần biểu đạt nội dung thơ.

Ví dụ:

Chú bé/ loắt choắt

Cái xắc/ xinh xinh

Cái chân/ thoăn thoắt

Cái đầu/ nghênh nghênh.

(Tố Hữu, Lượm)

Cách ngắt nhịp ngắn 2/2 của từng dòng thơ và ngắt ở cuối mỗi dòng thơ trong ví dụ trên góp phần tạo nên tiết tấu rộn ràng, vui tươi cho đoạn thơ, gợi lên hình ảnh hồn nhiên, hoạt bát của chú bé Lượm.

Hình ảnh trong thơ là những chi tiết, cảnh tượng từ thực tế đời sống, được tái hiện bằng ngôn ngữ thơ ca, góp phần diễn tả cảm xúc, suy ngẫm của nhà thơ về thế giới và con người.

Ví dụ: Hình ảnh “buồm trắng” trong câu thơ “Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi ... ” thể hiện niềm khao khát được đi đến những bờ bến mới của nhân vật "con" trong bài thơ Những cảnh buồm (Hoàng Trung Thông).

- Nguyên Tiêu - Hồ Chí Minh.

- Ngày Hoà bình đầu tiên - Phùng Khắc Bắc.

- Những bóng người trên sân ga - Nguyễn Bính.

- Tạm biệt Huế - Thu Bồn.

- Vào chùa - Đồng Đức Bốn.

- Sư đoàn - Phạm Ngọc Cảnh.

- Chiếc xe xác qua phường Dạ Lạc - Văn Cao.

- Núi Đôi - Vũ Cao.