Bài 14: Việt Nam kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược giai đoạn 1946 – 1950 SGK lịch sử và địa lí 9 Kết nối tri thức

Mở đầu

Trong bức thư gửi Liên hợp quốc (12 – 1946), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Chúng tôi trịnh trọng tuyên bố rằng nhân dân chúng tôi thành thật mong muốn hoà bình. Nhưng nhân dân chúng tôi cũng kiên quyết chiến đấu đến cùng để bảo vệ những quyền thiêng liêng nhất: toàn vẹn lãnh thổ cho Tổ quốc và độc lập cho đất nước”. Theo em, vì sao cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược bùng nổ vào tháng 12 – 1946? Trong giai đoạn 1946 – 1950, quân và dân Việt Nam giành được những thắng lợi nào trên các mặt trận chính trị, ngoại giao, kinh tế, văn hoá, quân sự,...?

Phương pháp giải:

- Tìm hiểu qua sách, báo và internet về cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược bùng nổ vào tháng 12 – 1946, những thắng lợi của quân và dân Việt Nam trong giai đoạn 1946 – 1950.

- Chỉ ra lý do cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược bùng nổ vào tháng 12 – 1946;kể tên những thắng lợi nào trên các mặt trận chính trị, ngoại giao, kinh tế, văn hoá, quân sự,...

Lời giải chi tiết:

- Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược bùng nổ vào tháng 12 – 1946 vì: chúng ta đã nhân nhượng với Pháp nhưng càng nhân nhượng thì thực dân Pháp càng lấn tới, đến lúc chúng ta không thể nhân nhượng được nữa, để bảo vệ nền độc lập dân tộc của mình, đêm ngày 19-12-1946, cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ.

- Trong giai đoạn 1946 – 1950, quân và dân Việt Nam giành được những thắng lợi trên các mặt trận:

+ Chính trị, ngoại giao: Các nước xã hội chủ nghĩa đã lần lượt công nhận và đặt quan hệ ngoại giao với Việt Nam Dân chủ Cộng hoà

+ Kinh tế: Nền kinh tế kháng chiến được xây dựng để đảm bảo khả năng tự cấp, tự túc

+ Văn hoá: khoảng 10 triệu người đã được xóa nạn mù chữ

+ Quân sự: giành được nhiều chiến thắng quan trọng

?mục 1a 1

Nêu một số hoạt động thể hiện âm mưu xâm lược toàn bộ Việt Nam của thực dân Pháp.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1.a) Nguyên nhân bùng nổ(SGK trang 67)

- Chỉ ra một số hoạt động thể hiện âm mưu xâm lược toàn bộ Việt Nam của thực dân Pháp.

Lời giải chi tiết:

- Một số hoạt động thể hiện âm mưu xâm lược toàn bộ Việt Nam của thực dân Pháp:

• Thực dân Pháp đã bội ước, liên tiếp có những hành động gây hấn, khiêu khích và vi phạm các văn bản kí kết.
• Quân Pháp đã chiếm đóng trái phép Sở Tài chính, Phủ Toàn quyền cũ ở Hà Nội (25 – 6–1946), thực hiện kế hoạch lật đổ Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hòa, lập “Chính phủ Nam Kì tự trị”,... 
• Tháng 11/1946, quân Pháp đánh chiếm Hải Phòng, Lạng Sơn, Đà Nẵng,...

?mục 1a 2

 Hãy giải thích nguyên nhân bùng nổ cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1.a) Nguyên nhân bùng nổ(SGK trang 67,68)

- Chỉ ra nguyên nhân bùng nổ cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược.

Lời giải chi tiết:

- Nguyên nhân bùng nổ cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược:

• Ngày 17/12/1946, quân Pháp gây ra vụ thảm sát ở phố Hàng Bún và phố Yên Ninh (Hà Nội).
• Ngay sau đó, chúng liên tiếp gửi các tối hậu thư đòi Chính phủ ta giải tán lực lượng tự vệ chiến đấu, để cho quân Pháp làm nhiệm vụ giữ gìn trị an ở Hà Nội và quyền kiểm soát Thủ đô.

?mục 1b

Khai thác tư liệu 1 và thông tin trong mục, hãy trình bày nội dung và giải thích đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của Đảng.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ tư liệu 1 và thông tin trong mục ; phần 1.b) Đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp (SGK trang 68) .

- Chỉ ra nội dung cơ bảnvà giải thích đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của Đảng (Toàn dân, toàn diện, trường kì, tự lực cánh sinh).

Lời giải chi tiết:

Nội dung cơ bản và giải thích đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của Đảng:

- Toàn dân: Cuộc kháng chiến do toàn dân tiến hành, không phân biệt giai cấp, tôn giáo, đảng phái.

- Toàn diện: Cuộc kháng chiến diễn ra trên tất cả các mặt trận như quân sự, chính trị, kinh tế,...

- Trường kì: Cuộc kháng chiến phải tiến hành lâu dài do so sánh lực lượng lúc đầu giữa ta và địch chênh lệch.

- Tự lực cánh sinh: Vận mệnh của dân tộc phải do chính nhân dân Việt Nam quyết định, sự giúp đỡ bên ngoài chỉ là điều kiện hỗ trợ.

?mục 2a

Trình bày những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận chính trị, ngoại giao trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950).

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.a) Chính trị, ngoại giao (SGK trang 69).

- Chỉ ra  những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận chính trị, ngoại giao trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950).

Lời giải chi tiết:

- Những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận chính trị, ngoại giao trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950):

• Việc di chuyển các cơ quan Đảng, Chính phủ,… lên căn cứ địa Việt Bắc là thắng lợi quan trọng để xây dựng lực lượng chuẩn bị bước vào cuộc kháng chiến lâu dài.
• Chính quyền dân chủ nhân dân từ trung ương đến cơ sở được kiện toàn và củng cố để thực hiện nhiệm vụ vừa kháng chiến, vừa kiến quốc.
• Công tác vận động đoàn kết dân tộc và tôn giáo được triển khai đã góp phần làm thất bại chính sách “dùng người Việt đánh người Việt” của thực dân Pháp.
• Đầu năm 1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt Chính phủ tuyên bố sẵn sàng đặt quan hệ ngoại giao với các nước. Ngay sau đó, Trung Quốc, Liên Xô, các nước xã hội chủ nghĩa khác như Tiệp Khắc, Ru-ma-ni, Ba Lan,... đã lần lượt công nhận và đặt quan hệ ngoại giao với Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

?mục 2b

Trình bày những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận kinh tế trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950).

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.b) Kinh tế (SGK trang 69).

- Chỉ ra những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận kinh tế trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950).

Lời giải chi tiết:

- Những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận kinh tế trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950):

• Nền kinh tế kháng chiến được xây dựng để đảm bảo khả năng tự cấp, tự túc. Các hoạt động tăng gia sản xuất, trước hết là sản xuất nông nghiệp được đẩy mạnh.
• Về công nghiệp, một số xí nghiệp quốc phòng và dân dụng có quy mô thích hợp đã lần lượt được xây dựng ở các vùng tự do, căn cứ kháng chiến. Các ngành khai khoáng, cơ khí, hoá chất, diêm, giấy,... từng bước đi vào hoạt động.

?mục 2c

Trình bày những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận văn hoá, giáo dục trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950).

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.c) Văn hoá, giáo dục (SGK trang 70).

- Chỉ ra những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận văn hoá, giáo dục trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950).

Lời giải chi tiết:

- Những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận văn hoá, giáo dục trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950):

• Văn hoá, giáo dục được chú trọng nhằm bồi dưỡng sức mạnh tinh thần và trí tuệ của nhân dân để vừa kháng chiến, vừa kiến quốc.
• Phong trào Bình dân học vụ được tiếp tục đẩy mạnh. Đến tháng 6 – 1950, khoảng 10 triệu người đã được xóa nạn mù chữ.
• Cuộc Cải cách giáo dục phổ thông lần thứ nhất được triển khai với mục tiêu đưa giáo dục phục vụ tích cực kháng chiến, xây dựng nền giáo dục dân tộc, dân chủ.

?mục 2d 1

Trình bày những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận quân sự trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950).

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.c) Quân sự (SGK trang 70,71).

- Chỉ ra những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận quân sự trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950).

Lời giải chi tiết:

- Những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận quân sự trong những năm đầu kháng chống Pháp xâm lược (1946 – 1950):

• Cuộc chiến đấu ở các đô thị phía Bắc vĩ tuyến 16 (1946 – 1947).
• Chiến dịch Việt Bắc thu – đông 1947 (từ tháng 10 đến tháng 12 – 1947).
• Chiến dịch Biên giới thu - đông 1950 (từ tháng 9 đến tháng 10 – 1950).

?mục 2d 2

Vì sao Chiến thắng Biên giới năm 1950 được coi là bước ngoặt của cuộc kháng chiến toàn quốc chống Pháp xâm lược?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.c) Quân sự (SGK trang 72).

- Chỉ ra lý do chiến thắng Biên giới năm 1950 được coi là bước ngoặt của cuộc kháng chiến toàn quốc chống Pháp xâm lược.

Lời giải chi tiết:

- Chiến thắng Biên giới năm 1950 được coi là bước ngoặt của cuộc kháng chiến toàn quốc chống Pháp xâm lược vì:

• Đây là chiến dịch chủ động tiến công lớn đầu tiên của bộ đội chủ lực Việt Nam, giải phóng được vùng biên giới rộng lớn và mở đường liên lạc quốc tế, bảo vệ được căn cứ địa Việt Bắc, chọc thủng hành lang Đông – Tây, làm phá sản Kế hoạch Rơ-ve của Pháp
•  Từ đây, quân đội Việt Nam đã giành được thế chủ động trên chiến Trường chính Bắc Bộ, mở ra bước phát triển mới của cuộc kháng chiến

Luyện tập 1

Hãy chứng minh câu nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (12 – 1946): “Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta một lần nữa".

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1.a) Nguyên nhân bùng nổ (SGK trang 67).

- Chỉ ra nguyên nhân gây bùng nổ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

Lời giải chi tiết:

Câu nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến hoàn toàn là có cơ sở bởi:

- Thực dân Pháp đã bội ước, liên tiếp có những hành động gây hấn, khiêu khích và vi phạm các văn bản kí kết khi đã chiếm đóng trái phép Sở Tài chính, Phủ Toàn quyền cũ ở Hà Nội, thực hiện kế hoạch lật đổ Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hoà, lập “Chính phủ Nam Kì tự trị”,... 

- Tháng 11/1946, quân Pháp đánh chiếm Hải Phòng, Lạng Sơn, Đà Nẵng,...

- Ngày 17/12/1946, quân Pháp gây ra vụ thảm sát ở phố Hàng Bún và phố Yên Ninh (Hà Nội)

- Ngay sau đó, chúng liên tiếp gửi các tối hậu thư đòi Chính phủ ta giải tán lực lượng tự vệ chiến đấu, để cho quân Pháp làm nhiệm vụ giữ gìn trị an ở Hà Nội và quyền kiểm soát Thủ đô.

Luyện tập

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2. Một số thắng lợi tiêu biểu trong kháng chiến chống thực dân pháp giai đoạn 1946 - 1950(SGK trang 69,70,71).

- Chỉ ra các thắng lợi hoặc thành tựu tiêu biểu trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 – 1950) rồi điền vào bảng theo gợi ý.

Lời giải chi tiết:

Vận dụng

Theo em, nội dung nào trong đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược có thể vận dụng vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.b) Đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp (SGK trang 68).

- Chỉ ra nội dung trong đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược có thể vận dụng vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay .

Lời giải chi tiết:

Theo em, nội dung về “toàn dân” trong đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược có thể vận dụng vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay bởi vai trò quan trọng của nhân dân trong mọi hoạt động cách mạng và đấu tranh giành độc lập; cách mạng là sự nghiệp của quần chúng nên phải dựa chắc vào dân, nhân dân là gốc, là cội nguồn của sức mạnh.