Lý thuyết Phân bố dân cư và đô thị hóa - Địa lí 10 Chân trời sáng tạo

Bài 21: Phân bố dân cư và đô thị hóa

I. Phân bố dân cư

1. Tình hình phân bố dân cư trên thế giới

*Công thức tính mật độ dân số: (Đơn vị: km²)

Mật độ dân số = Dân số/Diện tích

*Tình hình phân bố dân cư trên thế giới:

- Dân cư trên thế giới phân bố không đồng đều trong không gian và có sự biến động theo thời gian.

- Dân cư sống khắp nơi trên bề mặt các lục địa và các đảo, quần đảo giữa đại dương.

- Trong một lục địa, khu vực, quốc gia và trong một vùng lãnh thổ của từng quốc gia, phân bố dân cư cũng không đều.

2. Các nhân tố ảnh hưởng đến phân bố dân cư trên thế giới

Phân bố dân cư là một hiện tượng xã hội có tính quy luật, chịu tác động tổng hợp của nhiều nhân tố, bao gồm trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, tính chất nền kinh tế, điều kiện tự nhiên, lịch sử khai thác lãnh thổ,...

a. Các nhân tố kinh tế - xã hội

- Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và tính chất của nền kinh tế có vai trò quyết định trong sự phân bố dân cư.

+ Những nơi có trình độ lực lượng sản xuất phát triển, nền kinh tế hiện đại có dân cư tập trung đông.

+ Những nơi có trình độ lực lượng sản xuất hạn chế, nền kinh tế thấp thường sẽ tập trung thưa dân.

- Lịch sử khai thác lãnh thổ và chuyển cư: những khu vực khai thác lâu đời có dân cư đông đúc hơn những khu vực mới khai thác.

Ví dụ: Hoa Kỳ có quốc gia có lịch sử khai thác lãnh thổ lâu đời, đây cũng là quốc gia có số lượng dân nhập cư lớn.

Hình ảnh một số lượng lớn dân nhập cư vào Hoa Kỳ

 b. Các nhân tố tự nhiên

Vị trí địa lí, các điều kiện tự nhiên (khí hậu, nước, địa hình, đất đai,...) tạo thuận lợi hoặc gây khó khăn đến đời sống con người qua đó tác động đến sự phân bố dân cư.

Ví dụ: Hoa Kỳ là quốc gia có điều kiện tự nhiên thuận lợi, dân cư tập trung đông.

Thiên nhiên trù phú ở Hoa Kỳ

Namibia quốc gia ở miền Nam châu Phi

II. Đô thị hóa

1. Khái niệm

- Khái niệm: Là quá trình kinh tế - xã hội mà biểu hiện của nó là sự tăng nhanh về số lượng và quy mô của các điểm dân cư đô thị, sự tập trung dân cư trong các thành phố, nhất là các thành phố lớn và phổ biến rộng rãi lối sống thành thị.

- Tỉ lệ thị dân:

+ Là tiêu chí quan trọng để đánh giá mức độ đô thị hóa của các quốc gia, khu vực.

+ Tỉ lệ dân thành thị thế giới ngày càng tăng, các nước phát triển có tỉ lệ dân thành thị cao hơn các nước đang phát triển.

2. Các nhân tố tác động đến đô thị hóa

a. Nhân tố kinh tế - xã hội

- Trình độ phát triển kinh tế bao gồm quy mô, tốc độ tăng trưởng GDP, cơ cấu ngành kinh tế, kết cấu hạ tầng, trình độ văn hóa, mức sống dân cư,... tác động mạnh đến quá trình đô thị hóa, mang tính chất quyết định trong quá trình đô thị hóa.

- Đường lối và hệ thống chính sách của Nhà nước về quy hoạch đô thị là cơ sở pháp lí tạo điều kiện thu hút nguồn vốn trong và ngoài nước để phát triển mạng lưới đô thị.

- Lối sống nông thôn hiện nay được tiếp cận với lối sống đô thị, nên quá trình đô thị hóa phát triển mạnh mẽ ở vùng nông thôn.

b. Nhân tố tự nhiên

- Vị trí địa lí có ảnh hưởng đến lịch sử hình thành và phát triển đô thị, tính chất đô thị và lối sống đô thị. Các đô thị lớn có lịch sử phát triển lâu đời đều nằm ở những nơi có vị trí địa lí thuận lợi về giao thông, điều kiện sống,...

- Những vùng có điều kiện tự nhiên thuận lợi sẽ thu hút dân cư, do đó quá trình đô thị hóa diễn ra sớm hơn, quy mô lớn hơn.

3. Ảnh hưởng của đô thị hóa đến sự phát triển kinh tế, xã hội và môi trường

a. Tác động tích cực

* Đối với kinh tế - xã hội

- Đô thị hóa góp phần đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế.

- Làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu lao động.

- Tạo việc làm, tăng thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư,...

* Đối với môi trường

- Đô thị hóa mở rộng không gian đô thị và cải thiện cơ sở hạ tầng.

- Hình thành môi trường đô thị hiện đại, tiếp cận với các dịch vụ tiện nghi.

- Ứng xử văn minh, thực hiện quy định về vệ sinh môi trường tại đô thị,...

Đô thị hóa giúp phát triển cơ sở hạ tầng

b. Tác động tiêu cực

* Đối với kinh tế - xã hội

- Gây quá tải cơ sở hạ tầng dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo giữa các vùng.

- Tạo sức ép lên vấn đề giải quyết việc làm, quản lí hành chính và trật tự an ninh đô thị.

- Ở nông thôn sẽ thiếu hụt nguồn lao động, gây ảnh hưởng đến phát triển kinh tế và bảo tồn, gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống.

* Đối với môi trường

- Làm suy giảm đa dạng sinh học, thay đổi địa hình bề mặt, mực nước ngầm,...

- Môi trường bị ô nhiễm từ các chất thải trong sản xuất và sinh hoạt các đô thị.

Tình trạng tắc nghẽn giao thông tại đô thị